शम्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शम्, क्ली, शुभम् । इति त्रिकाण्डशेषशब्दरत्ना- वल्यौ ॥ (यथा, देवीभागवते । ३ । १८ । ७ । “न च हर्म्ये वने शं मे दीर्घिंकायां न पर्व्वते ॥”)

शम्, [म्] व्य, कल्याणम् । (यथा, राजेन्द्रकर्ण- पुरे । ५१ । “यः कीर्त्तौ भवतो वतो नृपगुणैर्यः शंतनुः शन्तनुः ॥”) शुभम् । शास्त्रम् । इति शब्दरत्नावली ॥

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शम्(इर् उ)इरश्मु¦ r. 4th cl. (शाम्यति)
1. To be pacified, to be calmed or appeased.
2. To pacify, to calm.
3. To be tranquil, to have the passions tamed and quiescent. r. 10th cl. (शामयते) To look, to look at or inspect. (शमयति-ते) To allay, to appease. (शामयति) To display. With उप prefixed, To tranquillize, to ally, to tame. With नि,
1. To hear.
2. To observe, to perceive.
3. To restrain or prevent. With प्र,
1. To destroy.
2. To be very tranquil.
3. To be soothed.
4. To cease.
5. To fade away. With सम्, To be extinguished.

शम्¦ Ind. A particle meaning “welfare, prosperity, blessing, health,” (with a dat. or gen.)

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शम् [śam], ind. A particle meaning welfare, happiness, prosperity, health, and generally used to express a blessing or pious wish, (with dat. or gen.); शं देवदत्ताय or देवदत्तस्य (often used in modern letters as an auspicious conclusion; इति शम्). -Comp. -कर s. v. -तम most wholesome, salutary; तदोडुराजः ककुभः करैर्मुखं प्राच्या विलिम्पन्नरुणेन शन्तेमैः Bhāg.1.29.2. -ताति a. conferring happiness, propitious, auspicious.

पाकः lac, red dye.

cooking, maturing.

Cathartocarpus Fistula (शम्याक; Mar. बाहवा). -पातः Cassia Fistula.-भु see s. v.

शम् [śam], I. 4 P. (शाम्यति, शान्त)

To be calm, quiet or tranquil, be appeased or pacified (as a person); शाम्येत् प्रत्यपकारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4; काकुत्स्थमुद्दिश्य समत्सरो$पि शशाम तेन क्षितिपाललोकः R.7.3; शान्तो लवः U.6. 7; Bh.2.75.

To cease, stop, come to an end; चिन्ता शशाम सकला$पि सरोरुहाणाम् Bv.3.7; न जातु कामः कामानामुप- भोगेन शाम्यति Ms.2.94 'is not satisfied'.

To be quelled, be extinguished or quenched; शशाम वृष्ट्यापि विना दवाग्निः R.2.14; U.5.7.

To desist, leave off (speaking &c.).

To put an end to, destroy, kill (also 9 P. in this sense) -Caus. (शमयति-ते, but शामयति- ते in the sense of 'seeing', see शम् II).

To appease, allay, calm, tranquillize, pacify, soothe; कः शीतलैः शमयिता वचनैस्तवाधिम् Bv.3.1; संरम्भं शमयामास R.15. 85;17.55; Ś.5.7.

To put an end, to stop; वरेण शमितं लोकानलं दुग्धं हि तत्तपः Ku.2.56.

To remove, avert; प्रतिकूलं दैवं शमयितुम् Ś.1.

To subdue, tame, defeat, conquer, vanquish; शमयति गजानन्यान् गन्धद्विपः कलभो$पि सन् V.5.18; R.9.12;11.59.

To kill, destroy, slay; कर्णस्यात्मजमग्रतः शमयतः Ve.5.5.

To quench, extinguish; शमितकुरुवंशप्रसविता Pt.4.5; सुतप्तमपि पानीयं शमयत्येव पावकम् H.1.85; Me.55.

To leave off, desist, cease. -II. 1 U. (शामयति-ते)

To see, look at, inspect.

To show, display.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शम् cl.4 P. ( Dha1tup. xxvi , 92 ) , शाम्यति(rarely ते, and ep. also शनति, ते; Ved. शम्यति, शिम्यति, and cl.9. शम्नाति[ Naigh. ii , 9 ] , शम्नीषे, शम्नीथास्Impv. शम्नीष्व, शमीष्व, शमिष्व, शमीध्वम्; pf. शशाम, शेमुःBr. etc. ; शशमेSubj. शशमतेRV. ; p. शशमान[See. ] ; aor. अशमिष्ठास्RV. ; अशमत्Br. [ cf. pres. ] ; Prec. शम्यात्Gr. ; fut. शमिशा, शमिष्यतिib. ; ind.p. शमित्वा, शान्त्वा, शामम्ib. ) , to toil at , fatigue or exert one's self ( esp. in performing ritual acts) RV. TBr. ; to prepare , arrange VS. ; to become tired , finish , stop , come to an end , rest , be quiet or calm or satisfied or contented TS. S3Br. etc. ; to cease , be allayed or extinguished MBh. Ka1v. etc. ; cl.9. ( cf. above ) to put an end to , hurt , injure , destroy Ka1t2h. : Pass. शम्यते( aor. अशमि) Pa1n2. 7-3 , 34 : Caus. शमयति( mc. also शामयति; aor. अशीशमत्; Pass. शाम्यते) , to appease , allay , alleviate , pacify , calm , soothe , settle RV. etc. ; to put to an end or to death , kill , slay , destroy , remove , extinguish. sup. press TS. etc. ; to leave off , desist MBh. ; to conquer , subdue Ka1lid. Bhat2t2. : Desid. शिशमिषतिGr. : Intens. शंशमीति( Ba1lar. ) , शंशम्यते, शंशन्ति( Gr. ) , to be entirely appeased or extinguished( pf. शंशमां चक्रुःBhat2t2. ).([ cf. Gk. ?]) ,

शम् ind. ( g. चा-दिand स्वर्-आदि)auspiciously , fortunately , happily , well (frequently used in the वेद, rarely in later language ; often to be translated by a subst. , esp. in the frequent phrase शं योःor शं च योश् च, " happiness and welfare " , sometimes joined with the verbs भू, as , कृ, दावह्, या, sometimes occurring without any verb ; with dat. or gen. [See. Pa1n2. 2-3 , 73 Sch. ] ; in some cases corresponding to an adj. e.g. शं तद् अस्मै, that is pleasant to him) RV. etc. etc.