शैव
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शैवम्, क्ली, शैवालः । इति शब्दचन्द्रिका ॥ (शिवमधिकृत्य कृतो ग्रन्थः । शिव + अण ।) शिवपुराणम् । यथा -- “अष्टादश पुराणानि पुराणज्ञाः प्रचक्षते । ब्राह्मं पाद्मं वैष्णवञ्च शैवं भागवतं तथा ॥” इति मलमासतत्त्वे विष्णुपुराणम् ॥ (शिवस्येदमिति । शिव + अण् ।) शिवसम्ब- न्धिनि, त्रि (यथा । कथासरित्सागरे । ४० । ८९ । “प्रापदायतनं शैवं नद्यास्तस्यास्तटस्थितम् ॥”) शैवः, पुं, (शिव + अण् ।) वसुकः । धुस्तूरः । इति राजनिर्घण्टः ॥ आचारविशेषः । यथा, -- “अष्टाङ्गयोगसंयुक्तो यजेद्देवीं विधानतः । यावद्ध्यानं समाधिश्च तावत् शैवः प्रचक्षते ॥” इत्याचारभेदतन्त्रम् ॥ * ॥ शिवोपासकः । तत्पर्य्यायः । और्द्ध्वश्रोतसिकः २ इति त्रिकाण्डशेषः । एतद्भेदा यथा -- “ततश्चकार भगवान् चातुर्व्वर्ण्यं हरार्च्चने । शास्त्राणि चैषां मुख्यानि नानोक्तिविदितानिच आद्यं शैवं परिख्यातमन्यत् पाशुपतं मुने ! । तृतीयं कालवदनं चतुर्थञ्च कपालिनम् ॥ शैव आसीत् स्वयं शक्तिर्व्व शिष्टस्य प्रियः सुतः । तस्य शिष्यो बभूवाथ गोपायन इति श्रुतः ॥ महापाशुपतस्त्वासीद्भारद्वाजस्तपोधनः । तस्य शिष्योऽप्यभूद्राजा ऋषभः सोमकेश्वरः ॥ कालास्यो भगवानासीदापस्तम्बस्तपोधनः । तस्य शिष्यो वको वश्यो नाम्ना क्राथेश्वरो मुने ॥ महाव्रती च धनदस्तस्य शिष्यश्च वीर्य्यवान् । कुल्लोदर इति ख्यातो जात्या शूद्रो महातपाः ॥ एवं स भगवान् ब्रह्मा पूजनाय शिवस्य च । कृत्वा तु चातुराश्रम्यं स्वमेव भवनं गतः ॥” इति वामने ६ अध्यायः ॥ * ॥ तस्य स्वरूपं यथा । आयान्तं शैवमालोक्याह । “श्रीमानसावेति जटालमौलि- र्व्याघ्रत्वगालम्बितमध्यभागः । विभूतिसंभूषितभास्वदङ्गो रुद्राक्षमालाकलितोर्द्ध्वदेहः ॥” इति विद्वन्मोदतरङ्गिण्यां २ तरङ्गः ॥
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शैव¦ न॰ शिवमधिकृत्य कृतो ग्रन्यः अण्। वेदव्यासप्रणीतेशिवप्रभाववर्णनात्मके
१ महापुराणभेदे। शिवो देवताऽस्यअण्।
२ शिवभक्ते त्रि॰। तस्मेदमण्।
३ शिवसम्बन्धिनित्रि॰
४ शैवले न॰ शब्दच॰। शैवञ्च महापुराणं वायुना प्रोक्तत्वात् वायवीयनाम्ना-ख्यातम् अतएव
“अष्टादश पुराणानि पुराणज्ञाः प्रच-क्षते। ब्राह्म पाद्मं वैष्णवञ्च शैवं भागवतं तथा” हेमा॰व्र॰ विष्णुपु॰
“शैवं यद्वायुना प्रोक्तम्” तत्रैव कालिकापु॰उक्तम्। हेमा॰ दा॰ मत्स्यपुराणे तु चतुर्थं वायवीयत्वेनपठित्वा
“श्वेतकल्पप्रसङ्गेन धर्मान् वायुरिहाब्रवीत्। तत्र यद्वायवीयं स्याद्रुद्रमाहात्म्यसंयुतम्। चतुर्विंशति-माहस्रं पुराणं तदिहोच्यते। श्रावण्यां श्रावणे मासिगुडधेमुसमन्वितम्। यो दद्याद्दधिसंयुक्तं ब्राह्मणायकुटुम्बिने। शिवलोके स गूढात्मा कल्पमेकं वसेन्नरः” तथा च शिवमाहात्मवेदकत्वाच्छैवमिति तस्य नामान्तरंविष्णुपु॰ उक्तम्। वायुना प्रोक्तत्वाच्च वायवीयमिति नामा-न्तरमिति बाध्यम्। तत्प्रतिपाद्यविषयाश्च नारदीयपु॰उक्ता यथा
“शृणु वत्स! प्रवक्ष्यामि पुराणं वायवीयकम्। यस्मिन् श्रुते लभेद्धाम रुद्रस्य परमात्मनः। चतुर्थविंशति-साहस्रं तत्पुराणं प्रकीर्त्तितम्। श्वेतकल्पप्रसङ्गेन धर्मा-गटत्राह मारुतः। तद्वायवीयमुदितं भागद्वयसमाचितम्” तत्र पूर्वभागे
“सर्गादिलक्षणं यत्र प्रोक्तं विप्र! सवि-स्तरम्। मन्वन्तरेषु वंशाश्च राज्ञां ये तत्र कीर्त्तिताः। गयासुरस्य हननं विस्तरात् यत्र कीर्त्तितम्। मासानांचात्र माहात्म्यं पाथस्योक्तं फलाधिकम्। दानधर्मा राज-धर्मा त्रिस्तरेणोदितास्तथा। भूपातालककुब्व्योमचारिणांतत्र निर्णयः। व्रतादीनां च पूर्व्योऽयं विभागः समुदा-हृतः”। उत्तरभागे
“उत्तरे तस्य भागे तु नर्मदातीर्थव-र्णनम्। शिवस्य संहिताख्या वै विस्तरेण मुनीश्वर!। यो देवः सर्वदेवानां दुर्विज्ञेयः सनातनः। स तु सर्वात्मनायस्यास्तीरे तिष्ठति सन्ततम्। इदं ब्रह्मा हरिरिदंसाकाक्षेदं परो हरः। इदं ब्रह्म निराकारं कैवल्यंवर्मदाजनम्। घ्रुवं लोकहितार्थाय शिवेन स्वशरीरतः। शक्तिः नापि सरिद्रूपा लेखेयमवतारिता। ये वसन्त्युत्तरे[Page5142-b+ 38] कूले रुद्रस्यानुचरा हि ते। वसन्ति याम्यतीरे, ये लोकंते यान्ति वैष्णवम्। ओङ्कारेश्वरमारभ्य यावत् पश्चिम-सागरम्। सङ्गमाः पञ्च च त्रिंशन्नदीनां पापनाशनाः। दशैकमुत्तरे तीरे त्रयोविंशतिर्दक्षिणे। पञ्चत्रिंशत्तमःप्रोक्तोरेबासागरसङ्गमः। सङ्गमैः सहितान्येवं रेवातीरद्वयेऽपि च। चतुःशतानि तीर्थानि प्रसिद्धाति च सन्तिहि। पंष्टितीर्थसहस्राणि षष्टिकोट्यो मुनीश्वर!। सन्तिचान्यानि रेवायास्तीरयुग्मे पदे पदे। संहितेयं महापुण्या शिवस्य परमात्मनः। नर्मदाचरितं यत्र वायुनापरिकीर्त्तितम्। लिखित्वेदं पुराणन्तु गुडधेनुसम-न्वितम्। श्रावण्यां यो ददेत् भक्त्या ब्राह्मणाय कुटु-म्बिने। रुद्रलोके वसेत् सोऽपि यावदिन्द्राश्चतुर्दश। यःश्रावयेद्वा शृणुयात् वायवीयमिदं नरः। नियमेन हवि-ष्यासी स रुद्रो नात्र संशयः”।
५ वसुके
६ धस्तूरे पु॰राजनि॰
७ आचारभेदे पु॰
“अष्टाङ्गयोगसंयुक्तो यजे-द्देवीं विधानतः। यावद् ध्यानं समाधिञ्च तावत् शैवंप्रचक्षते” च वारभेदतन्त्रम्। तदुपासकभेदाश्च शिवलिङ्ग-शब्दे वामनपु॰ उक्ता दृश्याः।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शैव¦ mfn. (-वः-वी-वं) Relating or appertaining to the god S4IVA. m. (-वः) A worshipper of S4IVA. n. (-वं) An aquatic plant, (Vallisneria octandra.) E. शिव the deity, and अण् aff.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शैव [śaiva], a. (-वी f.) [शिवो देवता$स्य अण्] Relating to the god Śiva.
वः N. of one of the three principal Hindu sects.
A member of the Śaiva sect.
The thorn-apple. -वम् N. of one of the eighteen Purāṇas, of a Śāstra or Tantra.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शैव mf( ई)n. (fr. शिव)relating or belonging or sacred to the god शिव, coming or derived from शिवR. Katha1s. Pur. etc.
शैव m. patr. fr. शिवPa1n2. 4-1 , 112
शैव m. " a worshipper or follower of शिव" , N. of one of the three great divisions of modern Hinduism (the other two being the वैष्णवs and शाक्तs , qq. vv. ; the शैवs identify शिव-rather than ब्रह्माand विष्णु-with the Supreme Being and are exclusively devoted to his worship , regarding him as the source and essence of the universe as well as its disintegrator and destroyer ; the temples dedicated to him in his reproducing and vivifying character [as denoted by the लिङ्गSee. ] are scattered all over India ; the various sects of शैवs are described in RTL. 86 etc. )
शैव m. a particular religious rite in honour of दुर्गा(consisting of devout meditation and prostration of the body) MW.
शैव m. the thorn-apple L.
शैव m. a kind of plant(= वसुक) L.
शैव m. (with जैनs) , N. of the fifth black वासुदेवL.
शैव n. auspiciousness , welfare , prosperity BhP.
शैव n. N. of a शास्त्रand of a तन्त्रand of a पुराण(See. below).
शैव वृद्धिform of शिवin comp.
शैव n. a kind of aquatic plant , Blyxa Octandra L.
शैव w.r. for शैब.
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--the sin of being of an ardent type. Br. IV. 8. ४४.