हंसक
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हंसकः, पुं, (हंस इव कायति मधुरध्वनित्वात् । कैशब्दे + कः ।) पादकटकः । यथा, -- “पादाङ्कदं तुलाकोटिर्मञ्जीरो नूपूरोऽस्त्रियाम् । हंसकः पादकटकः किङ्किणी क्षुद्रघण्टिका ॥” इत्यमरः । २ । ६ । १०९ ॥ “षट् नूपुरे । केचित्तु पादाङ्गदादिचतुष्कं चरण- भूषणे नूपुर इति ख्याते । हंसकादिद्वयं रवशून्ये हंसाकृतिचरणभूषणे इत्याहुः । हंस इव कायति मधुरध्वनित्वात् हंसकः । कै शब्दे डः । हंसाकृतित्वात् हंस इव हंसकः इति वा । इवार्थेविकारसंघ इत्यादिना कः ।” इति भरतः ॥ (हंस इवेति । इवे प्रतिकृताविति कन् । स्वार्थे कन् वा) राजहंसः । इति शब्दचन्द्रिका ॥ (यथा, माघे । ७ । २३ । “सरित इव सविभ्रमप्रवात- प्रणदितहंसकभूषणा विरेजुः ॥” तालप्रभेदः । यथा, -- “लघुर्गुरुर्लघुर्यत्र स तालो हंसकः स्मृतः ॥” इति सङ्गीतदामोदरः ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हंसक पुं।
मणियुक्तनूपुरः
समानार्थक:हंसक,पादकटक
2।6।110।1।1
हंसकः पादकटकः किङ्किणी क्षुद्रघण्टिका। त्वक्फलकृमिरोमाणि वस्त्रयोनिर्दश त्रिषु॥
पदार्थ-विभागः : आभरणम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हंसक¦ पु॰ हंस इव कायति कै--क।
१ पादकटके नूपूरादौ[Page5396-a+ 38] अमरः। संज्ञायां कन्।
२ राजहंसे शब्दच॰। स्वार्थे क।
३ हंसशब्दार्थे
“लघुर्गुरुर्लघुर्यत्र स तालो हंसकः स्मृतः” संगातदा॰ उक्ते
४ तालभेदे।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हंसक¦ m. (-कः)
1. An ornament for the feet, described as being made like a goose's foot.
2. The flamingo. E. कन् added to the last.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हंसकः [haṃsakḥ], 1 A goose, flamingo.
An ornament for the ankles (नूपुर or पादकटक); सरित इव सविभ्रमप्रपातप्रणदित- हंसकभूषणा विरेजुः Śi.7.23 (where the word is used in the first sense also); Dk.2.5; पादलग्नेनेव कलहंसयुगेन हंसक- युगलेन परिष्कृताभ्यां पादकमलाभ्यां ...... Cholachampū p.6.
A particular beating of time in music; L. D. B. See हंस above for other senses.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हंसक m. a goose , gander , swan , flamingo (also " a little or poor goose etc. ") Ka1v. BhP.
हंसक m. (in music) a kind of measure Sam2gi1t.
हंसक m. N. of a son of ब्रह्म-दत्तHariv.
हंसक mn. an ornament for the feet or ankles (said to be formed like a goose's foot) S3is3. vii , 23