हविस्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हविः, [स्] क्ली (हूयतेऽनेनेति । हु + “अर्च्चि- श्रुचिहुसृपीति ।” उणा० २ । १०९ । इति इसिः ।) हवनीयद्रव्यम् । तत्पर्य्यायः । सान्ना- य्यम् २ । घृतम् । इत्यमरः । २ । ३ । २७ ॥ (यथा, महाभारते । १ । ८५ । ११ । “न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवर्त्मेव भूय एवाभिवर्द्धते ॥”) जलम् । इति केचित् ॥ (विष्णुः । इति महा भारतम् । १३ । १४९ । ५२ ॥ शिवः । इति च तत्रैव । १३ । १७ । १०२ ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हविस् नपुं।
हविः
समानार्थक:सांनाय्य,हविस्
2।7।27।1।2
सान्नाय्यं हविरग्नौ तु हुतं त्रिषु वषट्कृतम्. दीक्षान्तोऽवभृथो यज्ञे तत्कर्मार्हं तु यज्ञियम्.।
सम्बन्धि1 : यज्ञः
: अग्नावर्पितम्
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, अचलनिर्जीववस्तु
हविस् नपुं।
घृतम्
समानार्थक:घृत,आज्य,हविस्,सर्पिस्
2।9।52।1।3
घृतमाज्यं हविः सर्पिर्नवनीतं नवोद्घृतम्. तत्तु हैयङ्गवीनं यद्ध्योगोदोहोद्भवं घृतम्.।
पदार्थ-विभागः : पक्वम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हविस्¦ न॰ हूयते हु--कर्मणि असुन्।
१ घृते अमरः
२ हव-नीवहव्यमात्ने च
“वपाया मेदसो हविषोऽनुब्रूहीति” श्रुतिः।
“मुन्यन्नानि पयः सोमो मांसं यच्चानुपस्कृतम्। अक्षारलवणञ्चैव प्रकृत्या हविरुच्यते” श्रा॰ त॰ उक्ते
३ द्रव्यभेदे। भावे असुत्।
३ होमे!
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हविस्¦ n. (-विः)
1. Clarified butter.
2. An intended oblation, the article to be so offered, usually clarified butter.
3. Water. E. हु to offer in oblation, असि Una4di aff.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हविस् [havis], n. [हूयते हु-कर्मणि असुन्]
An oblation or burnt offering in general; वहति विधिहुतं या हविः Ś.1.1; Ms. 3.87,132;5.7;6.12.
Clarified butter; न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवर्त्मेव भूय एवाभिवर्धते Bhāg.9.19.14.
Water.
N. of Śiva.
A sacrifice; स्यादन्यायत्वादिज्यागामी हविःशब्दः MS.6.4.21; यदीमानि हवींषीह विमथिष्यन्त्यसाधवः Mb.12.8.1.
Food (अन्न); ब्राह्मणेभ्यो हविर्दत्वा मुच्येत तेन पात्मना Mb.13.136.16.-Comp. -अशनम् (हविरशनम्) devouring clarified butter or oblations. (-नः) fire. -गन्धा (हविर्गन्धा) the Śamī tree. -गेहम् (हविर्गेहम्) a house in which sacrificial oblations are offered. -भुज् m. (-हविर्भुज्) fire; अन्वासितमरुन्धत्या स्वाहयेव हविर्भुजम् R.1.56;1.69;13.41; Ku.5.2; Śi.1.2; Kāv.2.168. -यज्ञः, (हविर्यज्ञः) a kind of sacrifice. -याजिन् (हविर्याजिन्) m. a priest.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
हविस् n. an oblation or burnt offering , anything offered as an oblation with fire (as clarified butter , milk , Some , grain ; हविष्कृ, " to prepare an oblation " , " make into an oblation ") RV. etc.
हविस् n. water Naigh. i , 12
हविस् n. fire Ka1lac.
हविस् n. N. of a मरुत्वत्(?) Ka1lac.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Havis is the general term for an offering to the gods, ‘oblation,’ whether of grain, or Soma, or milk, or clarified butter, etc. It is common from the Rigveda[१] onwards.[२]