धामन्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

धामन् नपुं।

गृहम्

समानार्थक:गृह,गेह,उदवसित,वेश्मन्,सद्मन्,निकेतन,निशान्त,वस्त्य,सदन,भवन,आगार,मन्दिर,गृह,निकाय्य,निलय,आलय,शरण,धामन्,क्षय,धिष्ण्य,पुर,कुल,ओकस्

3।3।124।1।1

गृहदेहत्विट्प्रभावा धामान्यथ चतुष्पथे। सन्निवेशे च संस्थानं लक्ष्म चिह्नप्रधानयोः॥

अवयव : यष्टिकाकण्टकादिरचितवेष्टनम्,कण्टकादिवेष्टनम्,भित्तिः,अस्थ्यादिमयभित्तिः,सभागृहम्,गृहमध्यभागः,प्रसवस्थानम्,जालकम्,मण्डपः,त्रीणिद्वाराद्बहिर्वर्तमानः_प्रकोष्टकः,देहली,प्राङ्गणम्,द्वारस्तम्भाधःस्थितकाष्ठम्,द्वारस्तम्भोपरिस्थितदारुः,गुप्तद्वारम्,पार्श्वद्वारम्,गृहाच्छादनपटलप्रान्तभागः,छादनम्,छादनार्थवक्रदारुः,गृहप्रान्तस्थपक्षिस्थानम्,द्वारम्,प्राङ्गणस्थोपवेशस्थानम्,द्वारबाह्यभागम्,कवाटम्,कवाटबन्धनकाष्ठम्,सौधाद्यारोहणमार्गः,काष्टादिकृतावरोहणमार्गः,गृहसम्मार्जनी,गृहनिर्गमनप्रवेशमार्गः,शिरोनिधानम्,शय्या,पर्यङ्कः,आसनम्,सम्पुटः,केशमार्जनी,दर्पणः,व्यजनम्,अन्तर्गृहम्

 : इन्द्रगृहम्, वेश्यानिवासः, क्रय्यवस्तुशाला, सभागृहम्, अन्योन्याभिमुखशालाचतुष्कम्, मुनीनां_गृहम्, अश्वालयः, स्वर्णकारादीनाम्_शाला, जलशाला, शिष्याणां_निलयः, मद्यसन्धानगृहम्, प्रसवस्थानम्, चन्द्रशाला, धनवतां_वासस्थानम्, देवानां_राज्ञां_च_गृहम्, राजगृहम्, राजगृहसामान्यम्, ईश्वरगृहविशेषः, राज्ञां_स्त्रीगृहम्, हर्म्याद्युपरिगृहम्, वस्त्रगेहम्, गजबन्धनशाला, बन्दिशाला, बन्धनगृहम्, मद्यगृहम्, अन्तर्गृहम्

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, मानवनिर्मितिः

धामन् नपुं।

किरणः

समानार्थक:किरण,अस्र,मयूख,अंशु,गभस्ति,घृणि,रश्मि,भानु,कर,मरीचि,दीधिति,शिखा,गो,रुचि,पाद,हायन,धामन्,हरि,अभीषु,वसु

3।3।124।1।1

गृहदेहत्विट्प्रभावा धामान्यथ चतुष्पथे। सन्निवेशे च संस्थानं लक्ष्म चिह्नप्रधानयोः॥

 : ज्योत्स्ना, रवेरर्चिः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, तेजः

धामन् नपुं।

प्रभावः

समानार्थक:आयति,धामन्,अधिष्ठान,वीर्य,अनुभाव,तेजस्

3।3।124।1।1

गृहदेहत्विट्प्रभावा धामान्यथ चतुष्पथे। सन्निवेशे च संस्थानं लक्ष्म चिह्नप्रधानयोः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, तेजः

धामन् नपुं।

देहः

समानार्थक:कलेवर,गात्र,वपुस्,संहनन,शरीर,वर्ष्मन्,विग्रह,काय,देह,मूर्ति,तनु,तनू,करण,उत्सेध,भूतात्मन्,आत्मन्,धामन्,क्षेत्र,अजिर

3।3।124।1।1

गृहदेहत्विट्प्रभावा धामान्यथ चतुष्पथे। सन्निवेशे च संस्थानं लक्ष्म चिह्नप्रधानयोः॥

अवयव : चक्षुरादीन्द्रियम्,पाय्वादीन्द्रियम्,गर्भवेष्टनचर्मः,शुक्लशोणितसम्पातः,कुक्षिस्थगर्भः,कृष्णवर्णदेहगतचिह्नः,देहस्थतिलचिह्नः,रेतस्,पित्तम्,कफः,चर्मः,मांसम्,रक्तम्,हृदयान्तर्गतमांसम्,हृदयकमलम्,शुद्धमांसस्नेहः,धमनिः,उदर्यजलाशयः,मस्तकभवस्नेहः,मलम्,अन्त्रम्,कुक्षिवामपार्श्वेमांसपिण्डः,स्नायुः,कुक्षेर्दक्षिणभागस्थमांसखण्डः,शिरोस्थिखण्डः,अस्थिः,शरीरगतास्थिपञ्चरः,पृष्ठमध्यगतास्थिदण्डः,मस्तकास्थिः,पार्श्वास्थिः,देहावयवः,चरणः,जानूपरिभागः,ऊरुसन्धिः,पुरीषनिर्गममार्गः,नाभ्यधोभागः,कटीफलकः,कटिः,स्त्रीकट्याः_पश्चाद्भागः,स्त्रीकट्याः_अग्रभागः,भगशिश्नः,स्त्रीयोनिः,पुरुषलिङ्गः,अण्डकोशः,पृष्ठवंशाधोभागः,जठरम्,वक्षोजः,स्तनाग्रः,अङ्कः,उरस्,देहपश्चाद्भागः,भुजशिरः,अंसकक्षसन्धिः,कक्षः,कक्षयोरधोभगः,देहमध्यः,भुजः,स्वे_स्वे_पार्श्वे_प्रसारितबाहुमध्यम्,वदनम्,नेत्रप्रान्तः,कर्णः,शिरः,रोमः,ललाटास्थिः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, अचलनिर्जीववस्तु

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

धामन्¦ म॰ धा--मनिन्।

१ गेहे

२ देहे

३ त्विषि

४ प्रभावेअमरः।

५ रश्मौ

६ स्थाने

७ जन्मनि मेदि॰।
“आ येधामानि दिव्यानि तस्थुः” ऋ॰

१० ।

१३ ।

१
“पुत्रं जनयसुश्नोणि धाम क्षत्रियतेजसाम्” भा॰ आ॰

१२

३ अ॰। [Page3885-a+ 38]

८ तेजसि
“कार्शानवं धाम पतङ्गकान्तेः”।
“पतत्यधो धामविसारि सर्वतः” माघः। तत्र स्थाने
“योगधारणयाऽग्नेय्यादग्ध्वा धामाविशत् स्वकम्” भाग॰

११ ।

३ ।

६ ।

९ दामोप-लक्षिते च
“धाम्नो धाम्नो राजंस्ततो वरुण! नो मुञ्च” यजु॰

६ ।

२२ ।

१० परमेश्वरे न॰।
“गुरुर्गुरुतमो धाम” विष्णुस॰।
“धाम ज्योतिः
“नारायणः परं ज्योति-रिति” मन्त्रवर्णात्” भा॰

११ धने च
“धामसाचमभिषाचंस्वर्विदम्” ऋ॰

३ ।

५१ ।

२ ।
“धाम धनं तदर्थिभिः सह योज-यितारम” भा॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

धामन्¦ n. (-मः)
1. The body.
2. A house, a dwelling.
3. Dignity, conse- quence, eminence.
4. Spirit, pride, especially martial pride, hero- ism.
5. Light, splendour, radiance.
6. A ray of light.
7. A place, a spot, a country.
8. Birth. E. धा to coutain, (life, a tenant, &c.) and मनिन् aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

धामन् [dhāman], n. [धा-मनिन्]

A dwelling-place, abode, residence, house; तुरासाहं पुरोधाय धाम स्वायंभुवं ययुः Ku.2. 1,44; पुण्यं यायास्त्रिभुवनगुरोर्धाम चण्डीश्वरस्य Me.33; Bg.8.21; Bh.1.35; पतत्यधो धाम विसारि सर्वतः किमेतदित्याकुलमीक्षितं जनैः Śi.1.2.

A place, site, resort; श्रियो धाम; भूतैः स्वधामभिः पश्येदप्रविष्टं प्रविष्टवत् Bhāg.7.12.15.

The inmates of a house, members of a family.

A ray of light; धाम्ना- तिशाययति धाम सहस्रधाम्नः Mu.3.17; Śi.9.53.

Light, lustre, splender; Mu.3.17; Ki.2.2,55,59;1.6; Amaru.86; R.6.6;18.22

Majestic lustre, majesty, glory, dignity; गां गतस्य तव धाम वैष्णवं कोपितो ह्यसि मया दिदृक्षुणा R.11.85.

Power, strength, energy (प्रताप); सहते न जनो$प्यधःक्रियां किमु लोकाधिकधाम राजकम् Ki.2.47.

Birth.

The body.

A troop, host.

State, condition; Prab.1.3.

A class.

Ved. Law, rule.

Ved. Property, wealth.

A fetter.

Fashion, mode, manner, form, appearance; स बिभ्रत्पौरुषं धाम भ्राजमानो यथा रविः Bhāg.1.2.17. -Comp. -केशिन्m., -निधिः the sun; Mb.3.3.63. -छद् m. Ved. N. of Agni. -मानिन् a. believing in a material existence; नैवेशितुं प्रभुर्भूम्न ईश्वरो धाममानिनाम् Bhāg.3.11.38.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

धामन् n. dwelling-place , house , abode , domain RV. etc. etc. ( esp. seat of the gods See. मध्यमं धाम विष्णोःS3ak. [Pi. iv , 5] ; site of the sacred fire and the सोमRV. etc. ; with प्रियम्, favourite residence VS. Br. )

धामन् n. favourite thing or person , delight , pleasure VS. AV. Br.

धामन् n. the inmates of a house or members of a family , class , troop , band , host (also pl. ) RV. etc.

धामन् n. law , rule , established order ( esp. of मित्र- वरुण) RV. AV.

धामन् n. state , condition Prab. i , 30

धामन् n. manner , mode , tone , form , appearance ( esp. in sacrifice , song etc. ) RV. VS.

धामन् n. effect , power , strength , majesty , glory , splendour , light RV. etc. MBh. Ka1v. Pur.

धामन् m. N. of one of the 7 ऋषिs of the 4th मन्व्-अन्तर( v.l. धातृ) Hariv. [ cf. Gk. ? in ? ; etc. ; Lat. fam-ulus ; Angl.Sax. do7m ; Goth. domas ; Germ. tuom and suff. -tum.]

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Dhāman denotes in the Rigveda and later ‘dwelling’ and ‘house,’ or sometimes its inmates. The word is also found in the sense of ‘ordinance,’ ‘law,’ expressing much the same as Dharman, especially in conjunction with Rta, ‘eternal order.’ Hillebrandt sees in one passage the sense of Nakṣatra.