नक्षत्रम्
संस्कृतम्
सम्पाद्यताम्तारः,उडु, 27 नक्षत्राणि (अश्वनी, भरण्यः,कृत्तिका,रोहिणी,मृगशीर्षा, आर्द्रा, पुनर्वसु, पुष्य, आश्लेषा, मघा, पूर्वफाल्गुनी, उत्तरफाल्गुनी, हस्त, चित्र, स्वाति, विशाक, अनुराध, ज्येष्टा, मूल, पूर्वाषाढा, उत्तरषाढा, श्रवण, धनिष्ठा, शतभिषा, पूर्वाभाद्रा, उत्तराभाद्रा, रेवति।)
- तारा, तारका, नक्षत्रं, ज्योतिस्, उडुः, ॠक्षम्।
नामः
सम्पाद्यताम्- नक्षत्रं नाम तारः।
अनुवादाः
सम्पाद्यताम्यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नक्षत्रम्, क्ली, (नक्षति शोभां गच्छति स्थानात् स्थानान्तरं गच्छति वा । नक्ष गतौ + “अमि- “जन्माधाने निधनभे प्रत्यरौ च विपत्करे । यदि व्याधिः समुत्पन्नः क्लेशाय मरणाय वा ॥ कृत्तिकासु यदा व्याधिर्नृणाञ्च प्रतिपद्यते । नवरात्रं भवेत् पीडा त्रिरात्रं रोहिणीषु च ॥ मृगशीर्षे पञ्चरात्रमार्द्रायां मुच्यतेऽसुभिः ॥ पुनर्व्वसौ तथा पुष्ये सप्तरात्रं विधीयते । नवरात्रं तथाश्लेषे मासमेकं मघासु च ॥ द्बौ मासौ पूर्ब्बफल्गुन्यामुत्तरासु त्रिपञ्चकम् । हस्तेषु सप्तमे मोक्षश्चित्रायामर्द्धमासकम् ॥ मासद्बयं तथा स्वात्यां विशाखे दिनविंशतिम् । मैत्रे चैव दशाहानि ज्येष्ठायामर्द्धमासकम् ॥ मूले न जायते मोक्षः पूर्ब्बाषाढे त्रिपञ्चकम् । उत्तरा दिनविंशत्या श्रवणे द्वौ च मासकौ ॥ धनिष्ठायामर्द्धमासं वारुण्याञ्च दशाहकम् । न च भाद्रपदे मोक्ष उत्तरासु त्रिपञ्चकम् ॥ रेवत्यां दिनविंशत्या चाहोरात्रं तथाश्विनी । प्राणैर्व्विमुच्यते नित्यं भरण्यां नात्र संशयः ॥ कौशिकेन सदादिष्टा नक्षत्रव्याधिसम्भवाः । नक्षत्रे प्रतिकर्त्तव्यं नक्षत्रपथजानता ॥” नक्षत्रचतुर्भागबोधकानि चत्वारि नामाद्यक्ष- राणि यथा । अ इ उ ए ३ । ओ व वि वु ४ । वे वो क कि ५ । कु घ ङ छ ६ । के को ह हि ७ । हु हे हो ड ८ । डि डु डे डो ९ । म मि मु मे १० । मो ट टि टु ११ । टे टो प पि १२ । पु ष ण ठ १३ । पे पो र रि १४ । रु रे रो त १५ । ति तु ते तो १६ । न नि नु ने १७ । नो य यि यु १८ । ये यो भ भि १९ । भु ध फ ढ २० । भे भो ज जि २१ । जु जे जो ख । ० अभिजित् । खि खु खे खो २२ । ग गि गु गे २३ । गो श शि शु २४ । शे शो द दि २५ । दु थ झ ञ २६ । दे दो च चि २७ । चु चे चो ल १ । लि लु ले लो २ । ऋ ऌ युक्त- श्चाकारयुक्तेन ज्ञेयः । ह्नस्वेन दीर्घो ज्ञेयः । तालव्यशकारेण दन्त्यसकारो ज्ञेयः ।” इति ज्योतिस्तत्त्वम् ॥
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नक्षत्रम् [nakṣatram], [न क्षरति; cf. Uṇ.3.15 also]
A star in general.
A constellation, an asterism in the moon's path, lunar mansion; नक्षत्राणामहं शशी Bg.1.21. नक्षत्र- ताराग्रहसंकुलापि R.6.22; (they are twenty-seven).
A pearl.
A necklace of 27 pearls. -Comp. -ईशः, -ईश्वरः, -नाथः, -पः, -पतिः, -राजः the moon; R.6.66. -उपजीविन् an astrologer. -कान्तिविस्तारः the white Yāvanāla flower.
चक्रम् the sphere of the fixed stars.
the lunar asterisms taken collectively.-जातम् birth when the moon is in a particular Nakṣatra. -दर्शः an astronomer or astrologer.
नेमिः the moon.
the pole-star.
an epithet of Viṣṇu. (-मिः f.) Revatī, the last asterism. -पथः the starry sky. -पाठकः an astrologer.
पुरुषः (in astr.) the figure of a man's body on the limbs of which are shown the various asterisms. -भोगः the diurnal period of a Nakṣatra; भभोगो$ष्टशती लिप्ता Sūrya-siddhānta.
माला a group of stars.
a necklace of twenty-seven pearls; 'सैव नक्षत्रमाला स्यात् सप्तविंशतिमौक्तिकैः' Ak.; Śi.18.35; नक्षत्रमालाभरणमिव मदनद्विपस्य; K.; Kau. A.2. 11.
the table of the asterisms in the moon's path.
a kind of neck-ornament of elephants; अनङ्गवारण- शिरोनक्षत्रमालायमानेन मेखलादाम्ना K.11. -मालिनी N. of a flowering creeper (Mar. जाई). -योगः the conjunction of the moon with the lunar mansions. -लोकः the starry region, the firmament. -वर्त्मन् n. the sky. -विद्या astronomy or astrology; Ch. Up.7.1.2. -वृष्टिः f. shooting of falling stars. -साधनम् calculation for the fixation of auspicious periods of Nakṣatras. -सूचकः a bad astrologer; तिथ्युत्पत्तिं न जानन्ति ग्रहाणां नैव साधनम् । परवाक्येन वर्तन्ते ते वै नक्षत्रसूचकाः ॥ or अविदित्वैव यः शास्त्रं दैवज्ञत्वं प्रपद्यते । स पङ्क्तिदूषकः पापो ज्ञेयो नक्षत्रसूचकः ॥ Bṛi. S.2.17,18.