यव
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यवः, पुं, (यूयते अम्भसा इति । यु मिश्रणे + अप् ।) स्वनामख्यातशूकधान्यम् । तत्पर्य्यायः । सित- शूकः २ । इत्यमरः । २ । ९ । १५ ॥ शितशूकः ३ । इति शब्दरत्नावली ॥ मेध्यः ४ दिव्यः ५ अक्षतः ६ कञ्चुकी ७ धान्यराजः ८ तीक्ष्णशूकः ९ तुरग- प्रियः १० शक्तुः ११ महेष्टः १२ पवित्रधान्यम् १३ । तस्य गुणाः । कषायत्वम् । मधुरत्वम् । सुशीतलत्वम् । प्रमेहपित्तकफापहारकत्वञ्च । अशूकमुण्डयवगुणाः । बलप्रदत्वम् । वृष्यत्वम् । नृणां बहुवीर्य्यपुष्टिदत्वञ्च । इति राजनिर्घण्टः ॥ अपि च । “यवः कषायमधुरो बहुवातशकृद्गुरुः । रूक्षः स्थैर्य्यकरः शीतो मूत्रमेदकफापहः ॥” इति राजवल्लभः ॥ * ॥ (अपि च । “यवः कषायो मधुरो हिमश्च कटुर्विपाके कफपित्तहारी । व्रणेषु पथ्यस्तिलवच्च नित्यं प्रबद्धमूत्रो बहुवातबर्च्चाः ॥ स्थैर्य्याग्निमेधा स्वरवर्णकृच्च स पिच्छिलः स्थूलविलेखनश्च । मेदो मरुत्तृढरणोऽतिरूक्षः प्रसादनः शोणितपित्तयोश्च ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यव पुं।
यवः
समानार्थक:शितशूक,यव,दीपक
2।9।15।2।5
पुंसि मेधिः खले दारु न्यस्तं यत्पशुबन्धने। आशुर्व्रीहिः पाटलः स्याच्छितशूकयवौ समौ॥
: अपक्वयवः, भर्जितयवः
पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,प्राकृतिकखाद्यम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यव¦ पु॰ यु--अच्।
१ स्वनामख्याते शूकधान्यभेदे अमरः।
“वसन्ते सर्वशस्यानां जायते पत्त्रशातनम्। मदमानाश्चतिष्ठन्ति यवाः कणिशशालिनः” इति मीमांसा। अङ्गु-लिस्थे यवाकारे
२ रेखाभेदे सामुद्रकम् तत् फलमुक्तं तत्रैव
“तर्जनीमूलसंपृक्तौ यवौ पुत्रार्थदा क्रमात्। मध्वमायांयवश्चैवाङ्गुष्ठेऽपूर्वधनप्रदः। मध्यमायां यदि यवो दृश्यतेच सुशोभनः। तदा{??}ञ्चितं द्रव्यं प्राप्नोत्यङ्गुष्ठके[Page4775-a+ 38] यवे। यस्यापि चक्रमङ्गष्ठे यवपूर्णञ्च दृश्यते। तदापितामहादीनामर्जितं लमते धनम्” इति सामुद्रकम्।
३ षट्सर्षपात्मके परिमाणभेदे शब्दच॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यव¦ m. (-वः)
1. Barley, (Hordeum hexastichon.)
2. The measure of a barley-corn, considered as equal to six mustard seeds.
3. A mea- sure of length equal to one-eighth of an Angu4la.
4. A natural line across the thumb at the second joint, when it may be com- pared to a grain of barley, and supposed to indicate good fortune.
5. Speed, velocity.
6. A double convex lens. E. यु to join, aff. अच् |
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यवः [yavḥ], [यु-अच्]
Barley; यवाः प्रकीर्णा न भवन्ति शालयः Mk.4.17.
A barley-corn or the weight of a barleycorn; Ms.8.134.
A measure of length equal to 1/6 or 1/8 of an aṅgula.
A mark on the fingers of the hand resembling a barley-corn and supposed according to its position to indicate wealth, progeny, good fortune &c.; समग्रयवमच्छिद्रं पाणिपादं च वर्णवत् Rām.6.48.13.
The first half of a month; also याव.
N. of a particular astronomical Yoga.
Speed, velocity; cf. जव.
A double convex lens.
N. of an island. -Comp. -अङ्कुरः -प्ररोहः a shoot or blade of barley.
अग्रजः = यवक्षार.
N. of a plant (यवानि). -अन्नम् boiled barley.-अम्लजम् sour barley-gruel. -आग्रयणम् the first fruits of barley. -क्षारः, -आह्वः, -अपत्यम्, -नालजः, -जः salt-petre, nitre, nitrate of potash; सौवर्चलं यवक्षारं सर्जिकां च हरीतकीम् Śiva B.3.17. -क्षोदः, -चूर्णम्, -पिष्टम् barleymeal. -तिक्ता N. of a plant (शङ्खिनी). -द्वीपः the modern Jāvā island. -नालः a kind of cereal plant and its grain (Mar. जोंधळा).
फलः a bamboo.
spikenard.
the Kuṭaja tree.
the Plakṣa tree.
an onion. -मध्यः a kind of drum.
(ध्यम्, ध्यमम्) a kind of चान्द्रायण or lunar penance; एतमेव विधिं कृत्स्नमाचरेद् यवमध्यमे । शुक्लपक्षादिनियतश्चरंश्चान्द्रायणं व्रतम् ॥ Ms.11.217.
a measure of length. -लासः saltpetre, nitre. -शूकः, -शूकजः an alkaline salt prepared from the ashes of burnt barley-straw, nitre. -सुरम् malt-liquor, beer.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यव m. the first half of a month (generally in pl. ; accord. to Comm. = पूर्व-पक्षाः; also written याव) VS. S3Br. Ka1t2h.
यव mfn. (1. यु)warding off , averting AV. Ya1jn5.
यव m. barley (in the earliest times , prob. any grain or corn yielding flour or meal ; pl. barley-corns) RV. etc.
यव m. a barley-corn (either as a measure of length = 1/6 or 1/8 of an अङ्गुलVarBr2S. ; or as a weight = 6 or 12 mustard seeds = 1/2 गुञ्जाMn. Ya1jn5. )
यव m. any grain of seed or seed corn Bhpr.
यव m. (in palmistry) a figure or mark on the hand resembling a barley-corn (supposed to indicate good fortune) VarBr2S.
यव m. N. of a partic. astron. योग(when the favourable planets are situated in the 4th and 10th mansions and the unfavourable ones in the 1st and 7th) ib.
यव m. speed , velocity W. (prob. w.r. for जव); a double convex lens ib. [ cf. Zd. yava ; Gk. ? ; Lith. javai4.]
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--the food of नैमिषेयस्; havis of, in a श्राद्ध. Br. I. 1. १५९; II. 7. १४४; ३२. १३; III. १४. ११; १९. 3; Vi. I. 6. २१, २४; II. १५. ३०. Vi. III. १६. 6; IV. १०. २४.
(II)--a measurement, eight times the यूका (s.v.) M. २५८. १८.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
1. Yava in the Rigveda[१] appears to be a generic term for any sort of ‘grain,’ and not merely ‘barley.’ The latter sense is probably found in the Atharvaveda,[२] and is regular later. The barley harvest came after spring,[३] in the summer.[४] That barley was cultivated in the period of the Rigveda[५] is not certain, but on the whole very probable.[६]
2. Yava. See Māsa.
==Foot Notes==
Vedic Rituals Hindi
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
यव पु.
यव के एक दाने के बराबर माप (= सर्षप), मा.श्रौ.सू. 1०.1.4.3।
- ↑ i. 23, 15;
66, 3;
117, 21;
135, 8;
176, 2;
ii. 5, 6;
14, 11;
v. 85, 3;
vii. 3, 4;
viii. 2, 3;
22, 6;
63. 9;
78, 10, etc. - ↑ ii. 8, 3;
vi. 30, 1;
50. 1. 2;
91, 1;
141, 2;
142, 1. 2;
viii. 7, 20;
ix. 1, 22;
6, 14;
xii. 1, 42;
Taittirīya Saṃhitā, vi. 2, 10, 3;
4, 10, 5;
vii. 2, 10, 2;
Kāṭhaka Saṃhitā, xxv. 10;
xxvi. 5;
Maitrāyaṇī Saṃhitā, iv. 3, 2;
Vājasaneyi Saṃhitā, v. 26;
xviii. 12;
xxiii. 30;
Taittirīya Brāhmaṇa, i. 8, 4, 1;
Śatapatha Brāhmaṇa, i. 1, 4, 20: ii. 5, 2, 1;
iii. 6, 1, 9. 10;
iv. 2, 1, 11;
xii. 7, 2, 9;
Chāndogya Upaniṣad, iii. 14, 3, etc.;
Kauṣītaki Brāhmaṇa, iv. 12. - ↑ Kauṣītaki Brāhmaṇa, iv. 13.
- ↑ Taittirīya Saṃhitā, vii. 2, 10, 2.
- ↑ Hopkins, Journal of the American Oriental Society, 17, 86, n.
- ↑ Sowing (vap) grain is referred to in Rv. i. 117, 21;
ripening of grain in 135, 8;
ploughing (kṛṣ) in i. 176, 2. Grain rejoicing in rain is alluded to in ii. 5, 6. See Kṛṣi.
Cf. Schrader, Prehistoric Antiquities, 282;
Kuhn, Indische Studien, 1, 355, 356;
Zimmer, Altindisches Leben, 238, 239.