वन

अरण्यम् कोशानुबन्धः -

English Forest

Kannada

ಕಾಡು

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वन, सम्भक्तिशब्दयोः । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-सक०-सेट् ।) वनति । संभक्तिः सेवनम् । इति दुर्गादासः ॥

वन, उ म व्यापृतौ । इति कविकल्पद्रुमः । (भ्वा०- पर०-अक०-सेट् । उदित्त्वात् क्त्वावेट् ।) उ, वनित्वा वत्वा । म, प्रवनयति । मित्त्वेऽपि अस्य ञौ ज्वलह्वलेत्यादिना केवलस्य ह्रस्ववि- कल्पनात् सोपसर्गस्यैव नित्यं ह्रस्वः । वनयति वानयति । व्यापृतिर्व्यापारः । अयन्तु कगेवत् क्रियामात्र इत्यन्ये । इति दुर्गादासः ॥

वन, कि उपकृतिश्रद्धाघातशब्दोपतापेषु । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (चुरा०-पक्षे भ्वा०-पर०-सक०- अक० च-सेट् ।) कि, वानयति वनति । अयं कैश्चिन्न मन्यते । इति दुर्गादासः ॥

वन, द ङ उ याचे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (तना०- आत्म०-द्विक०-सेट् । उदित्त्वात् क्त्वावेट् ।) द ङ, वनुते । उ, वनित्वा वत्वा । इति दुर्गादासः ॥

वनम्, क्ली स्त्री, (वनतीति । वन् + पचाद्यच् । यद्वा, वन्यते सेव्यते इति । “पुंसि संज्ञायां घः प्रायेण ।” ३ । ३ । ११८ । इति घः ।) बहुवृक्ष- युक्तस्थानम् । (यथा, मनुः । ८ । ३५६ । “परस्त्रियं योऽभिवदेत्तीर्थेऽरण्ये वनेऽपि वा । बदीनां वापि सम्भेदे ससंग्रहणमाप्नुयात् ॥” स्त्रियान्तु यथा, साहित्यदर्पणे आर्थिव्यञ्जना- याम् । “कालो मधुः कुपित एष च पुष्पधन्वा धीरा वहन्ति रतिखेदहराः समीराः । केलीवनीयमपि वञ्जुलकुञ्जमञ्जु द्दूरेपतिः कथय किं करणीयमद्य ॥”) तत्पर्य्यायः । अटवी २ अरण्यम् ३ विपिनम् ४ गहनम् ५ काननम् ६ । इत्यमरभरतौ ॥ दावः ७ दवः ४ अटविः ९ भीरुकम् १० झाटम् ११ गुहिनम् १२ । इति शब्दरत्ना- वली ॥ शत्रम् १३ समजम् १४ प्रान्तरम् १५ विक्तम् १६ ॥ इति जटाधरः ॥ कान्तारम् १७ । इति राजनिर्घण्टः ॥ * ॥ गृहसमीपकर्त्तव्यवनं यथा, -- “शिविराभ्यन्तरे भद्रा स्थापिता तुलसी नृणाम् । धनपुत्त्रप्रदात्री च पुण्यदा हरिभाक्तिदा । प्रभाते तुलसीं दृष्ट्वा स्वर्णदानफलं लभेत् ॥ मालती यूथिका कुन्दं माधवी केतकी तथा । नागेश्वरं मल्लिका च काञ्चनं वकुलं शुभम् ॥ अपराजिता च शुभदा तेषामुद्यानमीप्सितम् । पूर्व्वे च दक्षिणे चैव शुभदं नात्र संशयः ॥” इति ब्रह्मवैवर्त्ते श्रीकृष्णजन्मखण्डे १०२ अध्यायः ॥ मथुरायां द्बादश वनानि यथा, -- “रम्यं मधुवनं नाम विष्णुस्थानमनुत्तमम् । तद्दष्ट्वा मनुजो देवि सर्व्वान् कामानवाप्नुयात् ॥ वनं तालवनञ्चैव द्वितीयं वनमुत्तमम् । तत्र स्नात्वा नरो देवि कृतकृत्यो हि जायते ॥ तृतीयं कुमुदं नाम वनं चैवोत्तमं तथा । तत्र गत्वा नरो देव्रि कृतकृत्यो हि जायते ॥ एकादशी कृष्णपक्षे मासि भाद्रपदे हि या । तत्र स्नातो नरो देवि रुद्रलोके महीयते ॥ चतुर्थं काभ्यकवनं वनानां वनमुत्तमम् । तत्र गत्वा नरो देवि मम लोके महीयते ॥ विमलस्य च कुण्डे तु सर्व्वैः पापैः प्रमुच्यते । यस्तु प्रमुञ्चते प्राणान् मम लोकं स गच्छति ॥ पञ्चमं बहुलवनं वनस्थानमनुत्तमम् । तत्र गत्वा नरो देवि अग्निस्थानं स गच्छति ॥ यमुनायाः परे पारे देवानामपि दुर्लभम् । अस्ति भद्रवनं नाम षष्ठं वनमनुत्तमम् ॥ तत्र गत्वा तु वसुधे मद्भक्तो मत्परायणः । तद्वनस्य प्रभावेण नागलोकं स गच्छति ॥ सप्तमन्तु वनं भूमे खादिरं लोकविश्रुतम् । तत्र गत्वा नरो भद्रे मम लोकं स गच्छति ॥ महावनं चाष्टमन्तु सदैव तु मम प्रियम् । तस्मिन् स्नात्वा तु मनुजो इन्द्रलोके मही- यते ॥ लोहजं धवलं नाम लोहजङ्घेन रक्षितम् । नवमन्तु वनं देवि महापातकनाशनम् ॥ वनं विल्ववनं नाम दशमं देवपूजितम् । तत्र गत्वा तु मनुजो ब्रह्मलोके महीयते ॥ एकादशन्तु भाण्डीरं योगिनां प्रियमुत्तमम् । तस्य दर्शनमात्रेण नरो गर्भं न गच्छति । भाण्डीरं समनुप्राप्य वनानां वनमुत्तमम् ॥ वासुदेवं ततो दृष्ट्वा पुनर्जन्म न विद्यते ॥ वृन्दावनं द्वादशमं वृन्दया परिरक्षितम् । मम चैव प्रियं भूमे महापातकनाशनम् ॥ वृन्दावनन्तु गोविन्दं ये पश्यन्ति वसुन्धरे । न ते यमपुरं यान्ति वैकुण्ठं प्राप्नुयुर्नराः ॥” इति वाराहे मथुरातीर्थवनद्वादशकवर्णनं नामाध्यायः ॥ * ॥ वनविशेषे मरणफलं यथा, -- “यदेवं कथितं पुण्यं मया ब्रह्ममुखाच्च्युतम् । तत् समग्रं भवेत्तस्य अरण्येषूषरेषु च ॥ अरण्यानि प्रवक्ष्यामि तथा चैवोषराणि च । सैन्धवं दण्डकारण्यं नैमिषं कुरुजाङ्गलम् ॥ उपलावृतमारण्यं जम्बूमार्गोऽथ पुष्करम् । हिमवासस्ततोऽरण्य उत्तमः परिकीर्त्तितः ॥ नवष्वेतेष्वरण्येषु यस्तु प्राणान् परित्यजेत् । ब्रह्मलोकातिथिर्भूत्वा स याति परमं पदम् ॥” इति देवीपुराणे अरण्योषरप्रशंसा ॥ * ॥ अरण्ये वर्णनीयानि यथा, -- “अरण्येऽहिवराहेभयूथसिंहादयो द्रुमाः । शुककाककपोताद्या भिल्लभल्लदवादयः ॥” उद्याने वर्णनीयानि यथा, -- “उद्याने सरणिः सर्व्वफलपुष्पलताद्रुमाः । प्रिकालिकेकिहंसाद्याः क्रीडावाप्यध्वग- स्थितिः ॥” इति कविकल्पलतायाम् १ स्तवके ३ कुसुमम् ॥ (शङ्कराचार्य्यशिष्यस्य हस्तामलकस्य शिष्या- णामुपाधिविशेषे, पुं । यदुक्तं प्राणतोषिण्या- मवधूतप्रकरणे । “सुरम्ये निर्झरे देशे वने वासं करोति यः । आशापाशविनिर्मुक्तो वननामा स उच्यते ॥”)

वनम्, क्ली, (वन्यते सेव्यते इति । वन् + “पुंसि संज्ञायां घः प्रायेण ।” ३ । ३ । ११८ । घः । इति निघण्टौ देवराजयज्वा । १ । १२ । ९ ।) जलम् । (यथा, रघुः । ९ । २२ । “नमयति स्म स केवलमुन्नतं वनमुचे नमुचेररये शिरः ॥”) निवासः । आलयः । इति मेदिनी । ने, १९ ॥ (चमसः । यथा, ऋखेदे । २ । १४ । ९ । “अध्वर्यवः कर्त्तना श्रुष्टिमस्मै वने निपूतं वन उन्नयध्वम् ॥” “वने संभजनीये वने उदके निपूतमाप्यायनेन शोधितं सोममुन्नयध्वमूर्द्ध्वं नयत । यद्बा वने तद्विकारे चमसे निपूतं दशापवित्रेण शोधितं सोमं वने चमसे उन्नयध्वम् ।” इति तद्भाष्ये सायणः ॥) प्रस्रवणम् । इति हेमचन्द्रः ॥ (रश्मिः । इति निघण्टुः । १ । ५ । ८ ॥ “वन षण सम्भक्तौ भूवादिः परस्मै पदी । पुंसि संज्ञायां घः । वन्यते सेव्यते शीतादिनिवारणाय । अथवा वनतिर्हिंसार्थः । वन्यते हिंस्यतेऽनेन तमः । यद्बा, वनु याचने तनादि आत्मने भाषा । वन्यते याच्यते ष्टष्टिप्रदानाय । यद्वा, वनशब्दे भूवादिः परस्मैपदी वन्यते शब्दते स्तूयते स्तोतृभिः ।” इति तत्र देवराजयज्वा ॥ यथा, ऋग्वेदे । १ । २४ । ७ । “अबुध्ने राजा वरुणो वनस्य ॥”)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वन नपुं।

जलम्

समानार्थक:अप्,वार्,वारि,सलिल,कमल,जल,पयस्,कीलाल,अमृत,जीवन,भुवन,वन,कबन्ध,उदक,पाथ,पुष्कर,सर्वतोमुख,अम्भस्,अर्णस्,तोय,पानीय,नीर,क्षीर,अम्बु,शम्बर,मेघपुष्प,घनरस,कम्,गो,काण्ड,घृत,इरा,कुश,विष

1।10।3।2।6

आपः स्त्री भूम्नि वार्वारि सलिलं कमलं जलम्. पयः कीलालममृतं जीवनं भुवनं वनम्.।

अवयव : जलकणः,मलिनजलम्

वैशिष्ट्यवत् : निर्मलः

 : जलविकारः, मलिनजलम्, अर्घ्यार्थजलम्, पाद्यजलम्, शुण्डानिर्गतजलम्, ऋषिजुष्टजलम्, अब्ध्यम्बुविकृतिः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, जलम्

वन नपुं।

वनम्

समानार्थक:अटवी,अरण्य,विपिन,गहन,कानन,वन,सत्र,दव,दाव

2।4।1।1।6

अटव्यरण्यं विपिनं गहनं काननं वनम्. महारण्यमरण्यानी गृहारामास्तु निष्कुटाः॥

अवयव : वृक्षः

 : महावनम्, गृहोपवनम्, कृत्रिमवृक्षसमूहः, सर्वोपभोग्यवनम्

पदार्थ-विभागः : समूहः, द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, प्राकृतिकस्थानम्

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वन¦ सेवने सक॰ शब्दे अक॰ भ्वा॰ पर॰ सेट्। वनति अवानीत् अवनीत् ववनतुः।

वन¦ व्यापारे भ्वा॰ पर॰ सक॰ सेट्। वनति अवानीत् अव-नीत्। ज्वला॰ वनः वानः। घटा॰ वनयति।

वन¦ याचने द्विक॰ तना॰ आ॰ सेट् क्त्वा वेट्। वनुते अवनिष्ट।

वन¦ उपकारे उपतापे च सक॰ शब्दे अक॰ वा चु॰ उभ॰ पक्षेभ्वा॰ पर॰ सेट्। वानयति ते वनति। अवीवनत् त। अवनीत् अवानीत्।

वन¦ न॰ स्त्री वन--अच्।

१ वृक्षसमुदायात्मके अरण्ये अमरःस्त्रोत्वे ङीष्।
“सुवनी सम्प्रषदत्पिकापि का” नैष॰।

२ जले

३ निवासे

४ आलये च मेदि॰।

५ प्रस्तरणे हेमच॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वन¦ nf. (-नं-नी) A forest, a wood, a grove. n. (-नं)
1. Water.
2. A resi- dence, a dwelling or abode.
3. A house.
4. Timber.
5. A cascade or fountain. E. वन् to sound, to serve, to seek, &c., aff. अच् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वनम् [vanam], [वन्-अच्]

A forest, wood, thicket of trees; एको वासः पत्तने वा वने वा Bh.3.12; वने$पि दोषाः प्रभवन्ति रागिणाम्.

A cluster, group, a quantity of lotuses or other plants growing in a thick bed; चित्रद्विपाः पद्मवनाव- तीर्णाः R.16.16;6.86.

A place of abode, residence, house.

A fountain, spring (of water).

Water in general; गगनं ... वनौघनमदभ्रम् Śi.6.73.

A wooden vessel.

Wood, timber.

Dwelling in a forest, living abroad.

Ved. A cloud.

Light, a ray of light.

Worshipping.

A mountain; L. D. B.

Plenty, abundance. (As the first member of comp. वन may be translated by 'wild', 'forest'; वनवराहः, वनकदली, वनपुष्पम् &c.) -Comp. -अग्निः a forest conflagration. -अजः the wild goat.

अन्तः the skirts or borders of a forest; वृत्तः स नौ संगतयोर्वनान्ते R.2.58.

the forest region itself, wood; वनान्तशय्याकठिनीकृताकृती Ki.1.36; अन्तःकूजन् मुखरशकुनो यत्र रम्यो वनान्तः U.2.25.

अन्तरम् another wood.

the interior of a forest; अपि वनान्तरमल्पकुचान्तरा श्रयति पर्वत पर्वसु संनता V.4.49.-अब्जिनी a lotus-plant growing in water. -अरिष्टा wild turmeric. -अर्चकः a florist, maker of garlands. -अलक्तम् red earth or ruddle. -अलिका a sun-flower. -आखुः a hare. -आखुकः a kind of bean. -आपगा 'wood-river', a forest-stream; महार्णवं समासाद्य वनापगशतं यथा Rām.7.19. 17. -आर्द्रकम् the root of wild ginger. (-का) wild ginger.-आश a. living on water; कुतः क्षीरं ... वनाशानां वनाश्रम- निवासिनाम् Mb.13.14.124.

(शः) dining in a wood, a picnic; क्वचिद्वनाशाय मनो दधद् व्रजात् प्रातः समुत्थाय वयस्य- वत्सपान् Bhāg.1.12.1.

a kind of small barley.-आश्रमः abode in the woods, the third stage in the religious life of a Brāhmaṇa. -आश्रमिन् m. an anchorite, a hermit.

आश्रयः an inhabitant of the wood.

a sort of crow or raven. -उत्साहः a rhinoceros. -उद्धवा the wild cotton plant. -उपप्लवः a forest conflagration.-उपलः shaped and dried cow dung (Mar. गोवरी).-ओकस् m.

an inhabitant of a wood, a forester.

an anchorite, a hermit.

a wild animal such as a monkey, boar &c.; तस्य त्यक्तस्वभावस्य घृणेर्मायावनौकसः Bhāg. 7.2.7. -ओषधिः a medicinal herb growing in a forest or growing wild. -कणा wild pepper. -कदली wild plantain. -करिन् m., -कुञ्जरः, -गजः a wild elephant.-काम a. fond of a forest. -कार्पासी (-सिः f.) the wild cotton tree. -कुक्कुटः a wild fowl. -कोलिः f. the wild jujube tree. -खण्डम् a forest. -ग a. inhabitant of a forest. -गवः the wild ox. -गहनम् a thicket, the thick part of a forest; इति चालयन्नचलसानुवनगहनजानुमापतिः ।-गुप्तः a spy. -गुल्मः a wild or forest shrub. -गोचर a.

frequenting woods.

living in water; जहास चाहो वन- गोचरो मृगः Bhāg.3.18.2.

(रः) a hunter.

a forester. (-रम्) a forest. -ग्रहणम् surrounding a forest and stopping all egress. -ग्राहिन् a beater of the forest, one who surrounds a forest; तेन हि निवर्तय पूर्वगतान् वन- ग्राहिणः Ś.2.6/7. -ग्रामकः a forest village, a poor village.

चन्दनम् the Devadāru tree.

aloe-wood. -चन्द्रिका, -ज्योत्स्ना a kind of jasmine. -चम्पकः the wild Champaka tree. -चर a. living in a forest, haunting woods, sylvan.

(रः) a forester, forest-dweller, woodman; उपतस्थुरास्तितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम् Ki.6.29; Me.12.

a wild animal.

the fabulous eight-legged animal called Śarabha. -चर्या roaming about or residence in a forest.

छागः a wild goat.

a boar.-छिद् m. a wood-cutter.

जः an elephant.

a kind of fragrant grass.

the wild citron tree.

a woodman. (-जम्) a blue lotus-flower.

जा wild ginger.

the wild cotton tree. -जीविन् a forester, woodman.-तिक्तः the yellow myrobalan tree. -दः a cloud. -दाहः a forest-conflagration. -दीपः = ˚चम्पकः. -देवता a sylvan deity, a dryad; शुश्राव कुञ्जेषु यशः स्वमुच्चैरुद्गीयमानं वनदेवताभिः R.2.12;9.52; Ś.4.5; अनुप्रयाता वनदेवताभ्यामदृश्यत स्थावरराजकन्या Ku.3.52;6.39. -द्रुमः a tree growing wild in a forest. -धारा an avenue of trees. -धितिः f. Ved. a hatchet. -धेनुः f. the female of the wild ox orBos gavœus. -पः a woodman; यथा वनान्ते वनपैर्विसृष्टः कक्षं देहत्कृष्णगतिः सुघोषः Mb.9.24.63. -पल्लवः the शोभाञ्जन tree.-पांसुलः a hunter. -पार्श्वम् the neighbourhood of a wood, the forest region itself. -पुष्पम् a forest-flower.-पूरकः the wild citron tree. -प्रवेशः commencing a hermit's life. -प्रस्थ a. retiring into a wood, leading the life of a hermit. (-स्थः) a wood situated on a tableland. -प्रियः the cuckoo. (-यम्) the cinnamon tree.-बर्हिणः, -वर्हिणः a wild peacock. -भूः f., -भूमिः f. forest ground. -भूषणी the female of the Indian cuckoo.-मक्षिका a gad-fly. -मल्ली wild-jasmine. -माला a garland of wood-flowers, such as was usually worn by Kṛiṣṇa; ग्रथितमौलिरसौ वनमालया R.9.51; it is thus described: आजानुलम्बिनी माला सर्वर्तुकुसुमोज्ज्वला । मध्ये स्थूल- कदम्बाढ्या वनमालेति कीर्तिता ॥ ˚धरः an epithet of Kṛiṣṇa.-मालिन् a. adorned with a chaplet of wood-flowers (-m.) an epithet of Kṛiṣṇa; धीरसमीरे यमुनातीरे वसति वने वनमाली Gīt.5; तव विरहे वनमाली सखि सीदति ibid. -मालिनी N. of the town of Dvārakā. -मुच् a. pouring water; R.9.22. (-m.), -भूतः a cloud. -मुद्गः a kind of kidney-bean.-मोचा wild plantain. -रक्षकः a forest-keeper. -राजः the lion. -राजिः, -जी f.

a grove or long row of trees.

a long tract of forest.

a path in a forest. -रुहम् a lotus-flower; वनरुहाननं बिभ्रदावृतम् Bhāg.1.31.12. -लक्ष्मीf.

an ornament or beauty of the wood.

the plantain. -लता a forest-creeper; दूरीकृताः खलु गुणैरुद्यानलता वन- लताभिः Ś.1.17. -वर्तिका a kind of quail. -वह्निः, -हुता- शनः a forest-conflagration.

वासः living in a wood, residence in a forest; अनुमतगमना शकुन्तला तरुभिरियं वनवास- बन्धुभिः Ś.4.1.

a wild or nomadic life.

a forestdweller, a forester. -वासनः a civet-cat. -वासिन् m.

a forest-dweller, forester.

a hermit; so वनस्थायिन्.-वीजः, -वीजकः the wild citron tree. -वृन्ताकी the eggplant. -व्रीहिः wild rice. -शृङ्गाटः Tribulus Lanuginosus (Mar. सराटा). -शोभनम् a lotus. -श्वन् m.

a jackal.

a tiger.

a civet-cat. -सङ्कटः a kind of pulse. -सद्, -संवासिन् m. a forester; प्रणुदन्ववौ वनसदां परिश्रमम् Ki.12. 5. -समूहः a thick wood. -संप्रवेशः a solemn procession into a forest for the purpose of cutting wood for an idol. -सरोजिनी f. the wild cotton plant.

स्थः a deer.

a hermit; कुतः क्षीरं वनस्थानाम् Mb.13.14.124.-स्था, -स्थी the holy fig tree. -स्थली a wood, forest ground; नखक्षतानीव वनस्थलीनाम् Ku.3.29. -स्रज् f. a garland of forest flowers.

हासः, हासकः the Kāsa grass.

N. of the flower-plant Kunda.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वन n. (once m. R. v , 50 , 2 ; for 2. See. p. 919 , col. 1) a forest , wood , grove , thicket , quantity of lotuses or other plants growing in a thick cluster (but in older language also applied to a single tree) RV. etc.

वन n. plenty , abundance R. Katha1s.

वन n. a foreign or distant land RV. vii , 1 , 19 (See. अरण्य)

वन n. wood , timber RV.

वन n. a wooden vessel or barrel (for the सोमjuice) RV. (?)

वन n. a cloud (as the vessel in the sky) ib.

वन n. (prob.) the body of a carriage RV. viii , 34 , 18

वन n. water Naigh. i , 12

वन n. a fountain , spring L.

वन n. abode Nalo7d.

वन n. Cyperus Rotundus VarBr2S.

वन n. = रश्र्मि, a ray of light Naigh. i , 4

वन n. (prob.) longing , earnest desire KenUp.

वन m. N. of a son of उशीनरBhP.

वन m. of one of the 10 orders of mendicants founded by शंकराचार्य(the members of which affix वनto their names See. रार्मे-न्द्र-व्) W.

वन ind. g. चा-दि.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

--a son of उशीनर. भा. IX. २३. 3. [page३-146+ २६]

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Vana^1 : nt.: A forest, not named.


A. Description: Large forest (mahāraṇya) 1. 63. 19; many yojanas in extent (bahuyojanam āyatam) 1. 63. 13; dense (gahana) 1. 63. 1; uneven due to level lands and hills (viṣamaṁ parvataprasthaiḥ) 1. 63. 13; covered over with rocks (aśmabhiś ca samāvṛtam) 1. 63. 13; full of Bilva, Arka, Khadira, Kapittha, and Dhava trees (bilvārkakhadirākīrṇam kapitthadhavasaṁkulaṁ) 1. 63. 12; devoid of water (nirjala) and men (nirmanuṣya) 1. 63. 13; frequented by flocks of deer and other fierce forest animals (mṛgasaṁghair vṛtaṁ ghorair anyaiś cāpi vanecaraiḥ) 1. 63. 13; similar to Nandana forest (nandanapratima) 1. 63. 12.


B. Past evnt: King Duḥṣanta entered it for hunting (vanaṁ jagāma gahanam) 1. 63. 1; (niryayau…vanaṁ mṛgajighāṁsayā) 1. 63. 9; he killed different kinds of deer and many tigers (tad vanaṁ…loḍayām āsa duḥṣantaḥ sūdayan vividhān mṛgān// …vyāghragaṇān bahūn pātayām āsa duḥṣantaḥ) 1. 63. 14-15; (tato mṛgasahasrāṇi hatvā) 1. 64. 1; he killed also some antelopes with śakti (kāṁś cid eṇān nirjaghne śaktyā) 1. 63. 17, and forest birds (cacāra sa vinighnan vai vanyāṁs tatra mṛgadvijān) 1. 63. 18.


C. Result of hunting on the forest: Many big deer deserted the forest (rājñā…loḍyamānaṁ mahāraṇyaṁ tatyajuś ca mahāmṛgāḥ) 1. 63. 19; herds of deer, with their leaders killed, cried in axiety (hatayūthapatīni ca mṛgayūthāny atha autsukyāc chabdaṁ cakrus tatas tataḥ) 1. 63. 20; to quench their thirst they went in vain to a dry river and fell down unconscious due to fatigue (śuṣkāṁ cāpi nadīṁ gatvā jalanairāśyakarṣitāḥ/vyāyāmaklāntahṛdayāḥ patanti sma vicetasaḥ//) 1. 63. 21; some elephants, wounded by weapons, afraid, ran speedily withdrawing their trunks (tatra kecid gajā…śastravikṣatāḥ/ saṁkocyāgrakarān bhītāḥ pradravanti sma vegitāḥ//) 1. 63. 24; other forest elephants, emitting dung and urine, and with blood flowing from their bodies, pounded many men under their feet (śakṛnmūtraṁ sṛjantaś ca kṣarantaḥ śoṇitaṁ bahu/vanyā gajavarās tatra mamṛdur manujān bahūn//) 1. 63. 25; the forest, covered with the shower of arrows by the cloud in the form of kings army, was scattered by buffaloes and had many of its big deer killed by the king (tad vanaṁ balameghena śaradhāreṇa saṁvṛtam/vyarocan mahiṣākīrṇaṁ rājñā hatamahāmṛgam//) 1. 63. 26.


_______________________________
*7th word in left half of page p599_mci (+offset) in original book.

previous page p598_mci .......... next page p600_mci

Vana^2 : nt.: A forest, not named.


A. Description: Large (mahant) 1. 64. 3; dense (vipula) 1. 64. 4; best (uttama) 1. 64. 7; attractive (manorama) 1. 64. 7: lovely (kānta) 1. 64. 14; very lovely to look at (dṛṣṭikāntam atīva) 1. 64. 3; causing delight to mind (manaḥprahlādajanana) 1. 64. 3; growing near the bank of a river (nadīkacchodbhava) 1. 64. 14; having best āśramas (uttamāśramasaṁyuta) 1. 64. 3; possessed of great splendour (lakṣmyā paramayā yutam) 1. 64. 5; it had grassy lands causing excessive happiness (atīvasukhaśādvala) 1. 64. 4, 7; scattered over by flowering trees (puṣpitaih pādapaiḥ kīrṇam) 1. 64. 4; very much adorned by flowers and by trees giving flowers of all seasons (puṣpair alaṁkṛtam atīva ca/sarvartukusumaiḥ vṛkṣaiḥ) 1. 64. 7; the forest shone with trees, branches of which had embraced one another, which were full of flowers, and which looked like the banner of Indra (parasparāśliṣṭaśākhaiḥ pādapaiḥ kusumācitaiḥ/aśobhata vanaṁ tat tair mahendradhvajasaṁnibhaiḥ) 1. 64. 12; covered with trees with large branches giving agreeable shade (pravṛddhaviṭapair vṛkṣaiḥ sukhacchāyaiḥ samāvṛtam) 1. 64. 5; it looked like a raised banner (ucchritadhvajasaṁnibha) 1. 64. 14; the trees there touched the sky (divaspṛśaḥ…virejuḥ pādapās tatra) 1. 64. 9; no tree in the forest was without flowers, or without fruits, or which bore thorns, or was not full of bees (nāpuṣpaḥ pādapaḥ kaścin nāphalo nāpi kaṇṭakī/ṣaṭpadair vāpy anākīrṇas tasmin vai kānane 'bhavat//) 1. 64. 6; the trees in it were covered with variegated flowers (pādapās tatra vicitrakusumāmbarāḥ) 1. 64. 9; it was very much decorated by flowers (puṣpair alaṁkṛtam atīva ca) 1. 64. 7; the flowering tree in it, bent down by wind, again and again showered rain of variegated flowers (mārutāgalitās tatra drumāḥ kusumaśālinaḥ/ puṣpavṛṣṭiṁ vicitrāṁ sma vyasṛjaṁs te punaḥ punaḥ//) 1. 64. 8; birds in this forest were very happy (suprahṛṣṭavihaṁgama) 1. 64. 15; on the new shoots of the trees, bending down with the burden of flowers, birds, along with bees, softly uttered sounds (teṣāṁ tatra pravāleṣu puṣpabhārāvanāmiṣu/ruvanti rāvaṁ vihagāḥ ṣaṭpadaiḥ sahitā mṛdu) 1. 64. 10; the trees in it, resounding with birds of sweet voice, shone (saṁghuṣṭāḥ pakṣibhir madhurasvaraiḥ/ virejuḥ pādapās tatra) 1. 64. 9; (the forest was) full of sounds made by birds (vihagair nāditam) 1. 64. 7; made noisy by birds producing sweet sounds (madhurārāvair nāditaṁ vihagaiḥ) 1. 64. 4; bees hummed in the creepers of the forest (ṣaṭpadāghūrṇitalatam) 1. 64. 5; many regions of the forest were decorated by heaps of flowers and by bowers of creepers and they delighted minds (of the visitors) (tatra pradeśāṁś ca bahūn kusumotkaramaṇḍitān latāgṛhaparikṣiptān manasaḥ prītivardhanān) 1. 64. 11; wind blowing in the forest was cool (śītamārutasaṁyukta) 1. 64. 3; wind, cool to please, fragrant, carrying pollen of flowers, blowing in the forest approached trees as if to play with them (sukhaśītaḥ sugandhī ca puṣpareṇuvaho 'nilaḥ/parikrāman vane vṛkṣān upaitīva riraṁsayā//) 1. 64. 13.


B. Past event: Duḥṣanta, after killing thousands of deer in one forest (see Vana^1 ), entered another one, also for hunting, after going beyond a long ditch (tato mṛgasahasrāṇi hatvā …rājā mṛgaprasaṅgena vanam anyad viveśa ha//…sa vanasyāntam āsādya mahad īriṇaṁ āsadat//tac cāpy atītya nṛpatir… jagāmānyad mahad vanam//) 1. 64. 1-3.


_______________________________
*1st word in left half of page p600_mci (+offset) in original book.

previous page p599_mci .......... next page p601_mci

Vana^3 : nt.: A forest, not named.


A. Location: A little away from the western ocean near Śūrpārakatīrtha (śūrpārakaṁ puṇyatamaṁ dadarśa//tatrodadheḥ kaṁcid atītya deśaṁ…vanam āsasāda) 3. 118. 8-9.


B. Description: Famous on the earth (khyātam pṛthivyām) 3. 118. 9.


C. Holiness:

(1) In the forest there were holy and very attractive āyatanas of Vasus, Marudgaṇas, the two Aśvins, Vaivasvata, Āditya, Kubera (dhaneśvarasya), Indra, Viṣṇu, Savitṛ, Vibhu (?), Bhaga, Candra, Sūrya, Varuṇa (pater apām), Sādhyagaṇa, Dhātṛ, Pitṛs, Rudra and his Gaṇas, Sarasvatī, Siddhas, Pūṣan, and other gods (tato vasūnāṁ…pūṣṇaś ca ye cāpy amarās tathānye/puṇyāni cāpyāyatanāni teṣāṁ dadarśa rājā sumanoharāṇi) 3. 118. 11-13.


D. Epic event: After visiting Śūrpāraka, Yudhiṣṭhira reached the forest and saw the āyatanas; he also saw the Vedī of Ṛcīkaputra (Jamadagni) 3. 118. 10-13.


E. Past event:

(1) Gods formerly practised austerities in that forest (taptaṁ surair yatra tapaḥ purastāt) 3. 118. 9;

(2) Pious kings offered sacrifices in that forest (iṣṭaṁ tathā puṇyatamair narendraiḥ) 3. 118. 9;

(3) There was also the altar, fit to be worshipped by holy persons, of Ṛcīkaputra (Jamadagni) surrounded by ascetics (vedīṁ… ṛcīkaputrasya tapasvisaṅghaiḥ samāvṛtāṁ puṇyakṛdarcanīyām) 3. 118. 10.

p. 477. 2 after the entry Sāvitra add the following entry:


_______________________________
*1st word in left half of page p601_mci (+offset) in original book.

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Vana^1 : nt.: A forest, not named.


A. Description: Large forest (mahāraṇya) 1. 63. 19; many yojanas in extent (bahuyojanam āyatam) 1. 63. 13; dense (gahana) 1. 63. 1; uneven due to level lands and hills (viṣamaṁ parvataprasthaiḥ) 1. 63. 13; covered over with rocks (aśmabhiś ca samāvṛtam) 1. 63. 13; full of Bilva, Arka, Khadira, Kapittha, and Dhava trees (bilvārkakhadirākīrṇam kapitthadhavasaṁkulaṁ) 1. 63. 12; devoid of water (nirjala) and men (nirmanuṣya) 1. 63. 13; frequented by flocks of deer and other fierce forest animals (mṛgasaṁghair vṛtaṁ ghorair anyaiś cāpi vanecaraiḥ) 1. 63. 13; similar to Nandana forest (nandanapratima) 1. 63. 12.


B. Past evnt: King Duḥṣanta entered it for hunting (vanaṁ jagāma gahanam) 1. 63. 1; (niryayau…vanaṁ mṛgajighāṁsayā) 1. 63. 9; he killed different kinds of deer and many tigers (tad vanaṁ…loḍayām āsa duḥṣantaḥ sūdayan vividhān mṛgān// …vyāghragaṇān bahūn pātayām āsa duḥṣantaḥ) 1. 63. 14-15; (tato mṛgasahasrāṇi hatvā) 1. 64. 1; he killed also some antelopes with śakti (kāṁś cid eṇān nirjaghne śaktyā) 1. 63. 17, and forest birds (cacāra sa vinighnan vai vanyāṁs tatra mṛgadvijān) 1. 63. 18.


C. Result of hunting on the forest: Many big deer deserted the forest (rājñā…loḍyamānaṁ mahāraṇyaṁ tatyajuś ca mahāmṛgāḥ) 1. 63. 19; herds of deer, with their leaders killed, cried in axiety (hatayūthapatīni ca mṛgayūthāny atha autsukyāc chabdaṁ cakrus tatas tataḥ) 1. 63. 20; to quench their thirst they went in vain to a dry river and fell down unconscious due to fatigue (śuṣkāṁ cāpi nadīṁ gatvā jalanairāśyakarṣitāḥ/vyāyāmaklāntahṛdayāḥ patanti sma vicetasaḥ//) 1. 63. 21; some elephants, wounded by weapons, afraid, ran speedily withdrawing their trunks (tatra kecid gajā…śastravikṣatāḥ/ saṁkocyāgrakarān bhītāḥ pradravanti sma vegitāḥ//) 1. 63. 24; other forest elephants, emitting dung and urine, and with blood flowing from their bodies, pounded many men under their feet (śakṛnmūtraṁ sṛjantaś ca kṣarantaḥ śoṇitaṁ bahu/vanyā gajavarās tatra mamṛdur manujān bahūn//) 1. 63. 25; the forest, covered with the shower of arrows by the cloud in the form of kings army, was scattered by buffaloes and had many of its big deer killed by the king (tad vanaṁ balameghena śaradhāreṇa saṁvṛtam/vyarocan mahiṣākīrṇaṁ rājñā hatamahāmṛgam//) 1. 63. 26.


_______________________________
*7th word in left half of page p599_mci (+offset) in original book.

previous page p598_mci .......... next page p600_mci

Vana^2 : nt.: A forest, not named.


A. Description: Large (mahant) 1. 64. 3; dense (vipula) 1. 64. 4; best (uttama) 1. 64. 7; attractive (manorama) 1. 64. 7: lovely (kānta) 1. 64. 14; very lovely to look at (dṛṣṭikāntam atīva) 1. 64. 3; causing delight to mind (manaḥprahlādajanana) 1. 64. 3; growing near the bank of a river (nadīkacchodbhava) 1. 64. 14; having best āśramas (uttamāśramasaṁyuta) 1. 64. 3; possessed of great splendour (lakṣmyā paramayā yutam) 1. 64. 5; it had grassy lands causing excessive happiness (atīvasukhaśādvala) 1. 64. 4, 7; scattered over by flowering trees (puṣpitaih pādapaiḥ kīrṇam) 1. 64. 4; very much adorned by flowers and by trees giving flowers of all seasons (puṣpair alaṁkṛtam atīva ca/sarvartukusumaiḥ vṛkṣaiḥ) 1. 64. 7; the forest shone with trees, branches of which had embraced one another, which were full of flowers, and which looked like the banner of Indra (parasparāśliṣṭaśākhaiḥ pādapaiḥ kusumācitaiḥ/aśobhata vanaṁ tat tair mahendradhvajasaṁnibhaiḥ) 1. 64. 12; covered with trees with large branches giving agreeable shade (pravṛddhaviṭapair vṛkṣaiḥ sukhacchāyaiḥ samāvṛtam) 1. 64. 5; it looked like a raised banner (ucchritadhvajasaṁnibha) 1. 64. 14; the trees there touched the sky (divaspṛśaḥ…virejuḥ pādapās tatra) 1. 64. 9; no tree in the forest was without flowers, or without fruits, or which bore thorns, or was not full of bees (nāpuṣpaḥ pādapaḥ kaścin nāphalo nāpi kaṇṭakī/ṣaṭpadair vāpy anākīrṇas tasmin vai kānane 'bhavat//) 1. 64. 6; the trees in it were covered with variegated flowers (pādapās tatra vicitrakusumāmbarāḥ) 1. 64. 9; it was very much decorated by flowers (puṣpair alaṁkṛtam atīva ca) 1. 64. 7; the flowering tree in it, bent down by wind, again and again showered rain of variegated flowers (mārutāgalitās tatra drumāḥ kusumaśālinaḥ/ puṣpavṛṣṭiṁ vicitrāṁ sma vyasṛjaṁs te punaḥ punaḥ//) 1. 64. 8; birds in this forest were very happy (suprahṛṣṭavihaṁgama) 1. 64. 15; on the new shoots of the trees, bending down with the burden of flowers, birds, along with bees, softly uttered sounds (teṣāṁ tatra pravāleṣu puṣpabhārāvanāmiṣu/ruvanti rāvaṁ vihagāḥ ṣaṭpadaiḥ sahitā mṛdu) 1. 64. 10; the trees in it, resounding with birds of sweet voice, shone (saṁghuṣṭāḥ pakṣibhir madhurasvaraiḥ/ virejuḥ pādapās tatra) 1. 64. 9; (the forest was) full of sounds made by birds (vihagair nāditam) 1. 64. 7; made noisy by birds producing sweet sounds (madhurārāvair nāditaṁ vihagaiḥ) 1. 64. 4; bees hummed in the creepers of the forest (ṣaṭpadāghūrṇitalatam) 1. 64. 5; many regions of the forest were decorated by heaps of flowers and by bowers of creepers and they delighted minds (of the visitors) (tatra pradeśāṁś ca bahūn kusumotkaramaṇḍitān latāgṛhaparikṣiptān manasaḥ prītivardhanān) 1. 64. 11; wind blowing in the forest was cool (śītamārutasaṁyukta) 1. 64. 3; wind, cool to please, fragrant, carrying pollen of flowers, blowing in the forest approached trees as if to play with them (sukhaśītaḥ sugandhī ca puṣpareṇuvaho 'nilaḥ/parikrāman vane vṛkṣān upaitīva riraṁsayā//) 1. 64. 13.


B. Past event: Duḥṣanta, after killing thousands of deer in one forest (see Vana^1 ), entered another one, also for hunting, after going beyond a long ditch (tato mṛgasahasrāṇi hatvā …rājā mṛgaprasaṅgena vanam anyad viveśa ha//…sa vanasyāntam āsādya mahad īriṇaṁ āsadat//tac cāpy atītya nṛpatir… jagāmānyad mahad vanam//) 1. 64. 1-3.


_______________________________
*1st word in left half of page p600_mci (+offset) in original book.

previous page p599_mci .......... next page p601_mci

Vana^3 : nt.: A forest, not named.


A. Location: A little away from the western ocean near Śūrpārakatīrtha (śūrpārakaṁ puṇyatamaṁ dadarśa//tatrodadheḥ kaṁcid atītya deśaṁ…vanam āsasāda) 3. 118. 8-9.


B. Description: Famous on the earth (khyātam pṛthivyām) 3. 118. 9.


C. Holiness:

(1) In the forest there were holy and very attractive āyatanas of Vasus, Marudgaṇas, the two Aśvins, Vaivasvata, Āditya, Kubera (dhaneśvarasya), Indra, Viṣṇu, Savitṛ, Vibhu (?), Bhaga, Candra, Sūrya, Varuṇa (pater apām), Sādhyagaṇa, Dhātṛ, Pitṛs, Rudra and his Gaṇas, Sarasvatī, Siddhas, Pūṣan, and other gods (tato vasūnāṁ…pūṣṇaś ca ye cāpy amarās tathānye/puṇyāni cāpyāyatanāni teṣāṁ dadarśa rājā sumanoharāṇi) 3. 118. 11-13.


D. Epic event: After visiting Śūrpāraka, Yudhiṣṭhira reached the forest and saw the āyatanas; he also saw the Vedī of Ṛcīkaputra (Jamadagni) 3. 118. 10-13.


E. Past event:

(1) Gods formerly practised austerities in that forest (taptaṁ surair yatra tapaḥ purastāt) 3. 118. 9;

(2) Pious kings offered sacrifices in that forest (iṣṭaṁ tathā puṇyatamair narendraiḥ) 3. 118. 9;

(3) There was also the altar, fit to be worshipped by holy persons, of Ṛcīkaputra (Jamadagni) surrounded by ascetics (vedīṁ… ṛcīkaputrasya tapasvisaṅghaiḥ samāvṛtāṁ puṇyakṛdarcanīyām) 3. 118. 10.

p. 477. 2 after the entry Sāvitra add the following entry:


_______________________________
*1st word in left half of page p601_mci (+offset) in original book.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Vana in the Rigveda and later denotes the ‘forest,’ not necessarily of trees only, but, like Araṇya, the wild uninhabited land. It also means ‘wooden cup’ used in the Soma ritual, and in one passage perhaps a part of the chariot.