आयु

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

आयुः, पुं, क्ली, (एति इण् गतौ छन्दसीण इत्युण् ।) जीवितव्याप्यकालः । इति जटाधरः ॥ (जीवनं, प्राणाः । यथा महाभारते, -- “अहं केशरिणः क्षेत्रे वायुना जगदायुना । जातः कमलपत्राक्षो हनूमान्नाम वानरः” । स्वनामख्यातश्चन्द्रवंशीयो राजा, स च नहुषस्य पिता । यथा महाभारते, -- “नहुषो नाम राजर्षिर्व्यक्तं ते श्रोत्रमागतः । तत्रैव पूर्ब्बपूर्ब्बेषामायोर्वंशधरः सुतः” । पुरूरवसः पुत्त्रः स्वनामख्यातो राजा । यथा हरिवंशे, -- “बुधस्य तु महाराज विद्वान् पुत्त्रः पुरूरवाः” । “तस्य पुत्त्रा बभूवुस्ते सप्त देवसुतोपमाः । दिवि जाता महात्मान आयुर्धीमानमावसुः” । हृदस्य पुत्रः स्वनामख्यातोऽसुरः । यथा हरिवंशे, -- “हृदस्य पुत्त्रो ह्यायुर्वै शिविः कालस्तथैव च” ।)

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

आयु¦ त्रि॰
“छन्दसीणः” उणा॰ इण--उण्। गमनशीले
“ता अस्य[Page0773-a+ 38] वर्ण्णमायुवोनेष्टुः सचन्त धेनवः” ऋ॰

२ ,

५ ,

५ ।
“आयुवो-गन्त्र्यः” भा॰ उवङ् छान्दसः
“अभि सोमास आयवः पवन्तेमद्यं मदम्” ऋ॰

९ ,

२३ ,

४ ।

२ आयुषि न॰
“कालः-क्रीडति गच्छत्यायुरित्युक्तेः कालगत्यैव तस्य गामित्वात्तथा-त्वम्। जीवनस्यकालरूपत्वे तु कालस्य सततगामित्वात्तथात्वंयुक्तमेव
“अग्ने जरस्व स्वापत्य आयुन्यूर्ज्जा” ऋ॰

२ ,

३ ,

७ ।
“वत्सं न पूर्ब्बं आयुनि जातं रिहन्ति मातरः” ऋ॰

९ ,

१०

० ,

१ आयुनि आयुषि” भा॰ बाहुलकात् भाषा-यामपि उण् उज्ज्व॰। तेन
“वायुना जगदायुना” वर्ण्णि-विवेकः।
“मा बधिष्ठा जटायुंमाम्” भट्टिः।
“तटींविन्ध्यस्याद्रेरभजत जटायोः प्रथमजः” इति अभिनन्दः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

आयु¦ mn. (-युः-यु) Age, duration of life. E. अय् to go, Una4di affix डु।

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

आयु [āyu], a. [इ-ठण् Uṇ.1.2] Ved. Living, going, movable.

युः A living being, man.

Mankind, human race.

Living beings taken collectively.

The first man.

Life, duration of life.

Wind, अहं केशरिणः क्षेत्रे वायुना जगदायुना Mb.

A son, descendant, offspring.

The son of Purūravas and Urvaśī.-Comp. -षक् a. attached to; joined with men; सोमः पवत आयुषक् Rv.9.25.5.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

आयु/ आ- A1. ( आ-युवतेRV. ix , 77 , 2 ; pf. -युयुवेRV. i , 138 , 1 ; p. -युवमानRV. i , 582 , and -युवानS3Br. ix , 4 , 1 , 8 )to draw or pull towards one's self; to seize , take possession of RV. TBr. S3Br. ; to procure , provide , produce TS. ; to stir up , agitate , mingle Ma1nS3r. and Ma1nGr2S. : Intens. ( p. -योयुवानRV. iv , 1 , 11 )to meddle with.

आयु mfn. (fr. इUn2. i , 2 ) , living , movable RV. VS.

आयु m. a living being , man

आयु m. living beings collectively , mankind RV.

आयु m. son , descendant , offspring

आयु m. family , lineage RV.

आयु m. a divine personification presiding over life RV. x , 17 , 4

आयु m. N. of fire (as the son of पुरूरवस्and उर्वशी) VS. MBh. Hariv. (See. आयुस्)

आयु m. N. of a man persecuted by इन्द्रRV.

आयु m. N. of several other men MBh. Hariv. etc.

आयु m. N. of a king of frogs MBh.

आयु n. ([and ( उस्) m. L. ])life , duration of life RV. iii , 3 , 7 ; ix , 100 , 1.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

(I)--a son of प्राण and ऊर्जस्वती: a Vasu; फलकम्:F1:  भा. VI. 6. १२.फलकम्:/F Father of वैतण्ड्य and others. फलकम्:F2:  Br. III. 3. २१, २४.फलकम्:/F

(II)--the son of Puruhotra, and father of सात्वत. भा. IX. २४. 6.

(III)--one of the six sons of पुरूरवस् and उर्वशी; wife प्रभा, राहु's daughter; father of five sons, नहुष, वृद्धशर्मन्, राजु, Dambha, and विपाप्मन्, all of them expert warriors. भा. IX. १५. 1; १७. 1; Br. III. ६६. २२, ९०; ६७. 1; M. २४. ३३-5; वा. ९१. ५१; Vi. IV. 6. ७३; 7. 1; 8. 1-3.

(IV)--a son of कृष्ण and भद्रा. भा. X. ६१. १७.

(V)--The sage presiding over the month of पुष्य। भा. XII. ११. ४२.

(VI)--(शुचि Agni). Father of महिष. Br. II. १२. ३८-40.

(VII)--a चरकाध्वर्यु। Br. II. ३३. १३.

(VIII)--the Agni that lives in पशु। वा. २९. ३७.

(IX)--a son of अङ्गिरस; father of अमावसु. वा. ६५. १०५; ७३. 5.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Āyu : m.: King of the frogs (maṇḍūkarāja).

His daughter Suśobhanā 3. 190. 37; he requested king Parikṣit of the Ikṣvāku family not to kill innocent frogs 3. 190 33; gave his daughter in marriage to Parikṣit, but also cursed her for having cheated before many kings 3. 190. 39-40.


_______________________________
*3rd word in left half of page p5_mci (+offset) in original book.

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Āyu : m.: King of the frogs (maṇḍūkarāja).

His daughter Suśobhanā 3. 190. 37; he requested king Parikṣit of the Ikṣvāku family not to kill innocent frogs 3. 190 33; gave his daughter in marriage to Parikṣit, but also cursed her for having cheated before many kings 3. 190. 39-40.


_______________________________
*3rd word in left half of page p5_mci (+offset) in original book.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Āyu appears in the Rigveda with Kutsa and Atithigva as having been defeated, with Indra's aid, by Tūrvayāṇa, who is believed by Pischel to have been King of the Pakthas. Possibly he is elsewhere referred to as victorious, by Indra's aid, over Veśa. Elsewhere he is quite mythical.