भुरिज्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भुरिक्, [ज्] स्त्री, (भरति सर्व्वं धरतीति । भृञ् + “भृञ उच्च ।” उणा० २ । ७२ । इति इजिः । धातोरुकारान्तादेशः ।) पृथिवी । इत्युणादिकोषः ॥ (द्विवचनान्तत्वे । बाहू । द्यावापृथिव्यौ च । यथा, ऋग्वेदे । ४ । २ । १४ । “रथं न क्रन्तो अपसा भुरिजो रृतं येमुः सुध्य आशुषाणाः ॥” “भुरिजोः बिभ्रतः कर्म्मकरणसामर्थ्यं पदार्थान् वेति भुरिजौ बाहू तयोः । यद्वा, भुरिजोः देवान् मनुष्यांश्च बिभृत इति भुरिजौ द्यावापृथिव्यौ ।” इति तद्भाष्ये सायनः ॥)
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भुरिज्¦ स्त्री
“भृञ उच्च” उणा॰ भृ--इजि किच्च धातोरुका-रादेशः। वसुन्धरायाम् उज्ज्वल॰।
२ बाह्वोः द्वि॰ व॰निघण्टुः।
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भुरिज् [bhurij], f. Ved.
The two arms.
Earth and heaven.
The earth itself.
A hypermetre.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भुरिज् f. du. the arms or hands (as " quick in moving ") RV. iv , 2 , 14 etc. AV. xx , 127 , 4 (this meaning , given Naigh. ii , 4 , seems to suit all passages ; others translate " scissors " or " a carpenter's vice ")
भुरिज् f. heaven and earth Sa1y.
भुरिज् f. sg. the earth Un2. ii , 72 Sch.
भुरिज् f. a metre with one or two superfluous syllables , hypermeter RPra1t. S3a1n3khS3r. etc. ( opp. to नि-चृत्See. )
भुरिज् f. N. of partic. insertions in liturgical formularies Pan5cavBr.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Bhurij (used in the dual only) is a word of somewhat doubtful sense. Roth[१] regarded it as meaning in some passages[२] ‘scissors,’ and in others[३] an apparatus consisting of two arms used by the chariot-maker for fixing the wood at which he worked, being of the nature of a carpenter's vice. See also Ksura
- ↑ St. Petersburg Dictionary, s.v. Cf. Muir, Sanskrit Texts, 5, 466.
- ↑ Rv. viii. 4, 16;
Av. xx. 127, 4. - ↑ Rv. iv. 2, 14;
ix. 26, 4;
71, 5. where Pischel, Vedische Studien, 1, 239243, considers that the shafts of the chariot are meant (cf. Gobhila Gṛhya Sūtra, iii. 4, 31, whence it appears that the chariot-pole, spoken of as having two arms, was forked). The same view regarding the passages cited in n. 2 gives the sense of a stropping apparatus, consisting of two pieces of wood, between which a grindstone moves.
Cf. Zimmer, Altindisches Leben, 252, 255.