ज्या
सम्स्कृतम्
सम्पाद्यताम्नामम्
सम्पाद्यताम्| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
|---|---|---|---|
| प्रथमा विभक्तिः | ज्या | ज्ये | ज्याः |
| सम्बोधनप्रथमा | ज्ये | ज्ये | ज्याः |
| द्वितीया विभक्तिः | ज्याम् | ज्ये | ज्याः |
| तृतीया विभक्तिः | ज्यया | ज्याभ्याम् | ज्याभिः |
| चतुर्थी विभक्तिः | ज्यायै | ज्याभ्याम् | ज्याभ्यः |
| पञ्चमी विभक्तिः | ज्यायाः | ज्याभ्याम् | ज्याभ्यः |
| षष्ठी विभक्तिः | ज्यायाः | ज्ययोः | ज्यानाम् |
| सप्तमी विभक्तिः | ज्यायाम् | ज्ययोः | ज्यासु |
धरा - आकारन्तः स्त्रीलङ्गम् ।
- क्ष्मा
- रत्नगर्भा
- रसा
- वसुधा,
- गोत्रा,
- इला,
- भूतधात्री,
- सागराम्बरा,
- अनन्ता,
- स्थिरा
- वसुन्धरा
- विपुला
- क्षमा,
- अचला
- विश्वम्भरा,
- सर्वंसहा
- उर्वी,
- क्षोणी,
- पृथ्वी,
- क्षितिः
- मही
- धात्री,
- कुम्भिनी,
- भूमिः,
- मेदिनी,
- गह्वरी
- धरणी,
- काश्यपी,
- वसुमती,
- धरित्री
- जगती
- पृथिवी
- अवनिः
- कुः ।
- गौः
अनुवादाः
सम्पाद्यताम्यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ज्या, गि जरायाम् । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (क्र्यां- परं-अकं-अनिट् ।) जरा गतबहुवयोभावः । गि, जिनाति वृद्धः । जीनः । इति दुर्गादासः ॥
ज्या, स्त्री, (ज्या + अन्येभ्योऽपीति डस्ततष्टाप् ।) धनुर्गुणः । तत्पर्य्यायः । मौर्व्वी २ शिञ्जिनी ३ गुणः ४ इत्यमरः । २ । ८ । ८५ ॥ शिञ्ज्या ५ जीवा ६ पतञ्चिका ७ । इति शब्दरत्नावली ॥ गव्या ८ वाणासनः ९ द्रुणा १० । इति हेमचन्द्रः ॥ (यथा, महाभारते । १ । २२६ । २० । “जग्राह बलमास्थाय ज्यया च युयुजे धनुः ॥”) माता । वसुधा । इति मेदिनी । ये, २ ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ज्या स्त्री।
भूमिः
समानार्थक:भू,भूमि,अचला,अनन्ता,रसा,विश्वम्भरा,स्थिरा,धरा,धरित्री,धरणि,क्षोणि,ज्या,काश्यपी,क्षिति,सर्वंसहा,वसुमती,वसुधा,उर्वी,वसुन्धरा,गोत्रा,कु,पृथिवी,पृथ्वी,क्ष्मा,अवनि,मेदिनी,मही,विपुला,गह्वरी,धात्री,गो,इला,कुम्भिनी,क्षमा,भूतधात्री,रत्नगर्भा,जगती,सागराम्बरा,इडा,भूत,इरा,रोदस्,रोदसी
2।1।2।2।5
भूर्भूमिरचलानन्ता रसा विश्वम्भरा स्थिरा। धरा धरित्री धरणिः क्षोणिर्ज्या काश्यपी क्षितिः॥
अवयव : भूरन्ध्रम्,मृद्
: अतिनिम्नप्रदेशः, कुमुदयुक्तदेशः, सर्वसस्याढ्यभूमिः, निर्जलदेशः, हलाद्यकृष्टभूमिः, शरावत्याः_अवधेः_प्राग्दक्षिणदेशः, शरावत्याः_अवधेः_पश्चिमोत्तरदेशः, भारतस्य_पश्चिमसीमाप्रदेशः, भारतभूमेः_मध्यदेशः, विन्ध्यहिमाद्रिमध्यदेशः, नडाधिकदेशः, कुमुदबहुलदेशः, बहुवेदसदेशः, बालतृणबहुलदेशः, सपङ्कदेशः, जलाधिकदेशः, अश्मप्रायमृदधिकदेशः, वालुकाबहुलदेशः, सिकतायुक्तदेशः, नद्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः, वृष्ट्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः, स्वधर्मपरराजयुक्तदेशः, सामान्यराजयुक्तदेशः, नद्यादिसमीपभूमिः, पाषाणादिनिबद्धा_भूः, गृहरचनापरिच्छिन्नदेशः, गृहरचनावच्छिन्नवास्तुभूमिः, ग्रामादिसमीपदेशः, पर्वतः, मेखलाख्यपर्वतमध्यभागः, पर्वतसमभूभागः, अद्रेरधस्थोर्ध्वासन्नभूमिः, यागार्थं_संस्कृतभूमिः, स्वभूमिः, पर्वतादयः, विजनः, अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः, भयङ्करयुद्धभूमिः, प्रेतभूमिः, यज्ञे_स्तावकद्विजावस्थानभूमिः, ऊषरदेशः, देशः, जन्मभूमिः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी
ज्या स्त्री।
ज्या
समानार्थक:मोर्वी,ज्या,शिञ्जिनी,गुण
2।8।85।1।4
लस्तकस्तु धनुर्मध्यं मोर्वी ज्या शिञ्जिनी गुणः। स्यात्प्रत्यालीढमालीढमित्यादि स्थानपञ्चकम्.।
पदार्थ-विभागः : उपकरणम्,आयुधम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ज्या¦ जरायां क्य्रा॰ प्वा॰ पर॰ अक॰ अनिट्। जिनाति अ-ज्यासीत्। जिज्यौ जिज्यतुः। जिनः।
ज्या¦ स्त्री ज्या--अघ्न्या॰ यक् नि॰।
१ घनुर्गुणे अमरःतस्य निरन्तराकर्षणेन धनुषो जराकरणात्तथात्वम्।
२ वसुधायां तस्याः प्रतिक्षणं क्षीयमानत्वात् तथात्वं
३ मातरि स्वप्रसवेन तस्याः वयोहानेस्तथात्वम्मेदि॰। गोलक्षेत्रान्तर्गते धनुराकारक्षेत्रस्थकेन्द्रस्थानात्उभयपार्श्वसंलग्ने
४ सरलरेखाभेदे। क्रमज्याशब्दे
२३
०३ पृ॰ जीवाशब्दे
३१
३५ पृ॰ दृश्यम्। ताश्च चतुर्विं शतिसंख्यि-कास्तत्र क्रमज्याशब्दे उक्तावशिष्टा उत्क्रमज्यामानसंख्या-ङ्काश्च सू॰ सि॰ उक्ता यथा
“मुनयोरन्ध्रयमलारसषट्कामुनीश्वराः”। द्व्यष्टैकारूपषड्दस्राः सागरार्थहुताशनाः। खर्तुवेदानवाद्र्यर्थादिङ्नगास्त्र्यर्थकुञ्जराः। नगाम्बरवि-यच्चन्द्रारूपधरणिशङ्कराः। शरार्णवहुताशैकाभुजङ्गाक्षिशरेन्दवः। नवरूज्पमहीर्ध्रैकागजैकाङ्कनिशाकराः। गुणाश्विरूपनेत्राणि पावकाग्निगुणाश्विनः। वस्वर्णवार्धय-[Page3160-a+ 38] मलास्तुरङ्गर्तुनगाश्विनः। नवाष्टनवनेत्राणि पावकैकय-माग्नयः। गजाग्निसागरगुणा उत्क्रमज्यार्द्धपिण्डकाः”
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ज्या¦ r. 9th cl. (जिनाति) To decay, to be or become old. क्य्रा० प्वा० पर० अक० अनिट् |
ज्या¦ f. (ज्या)
1. A mother.
2. The earth,
3. A bowstring.
4. The chord of an are. E. ज्या to become old, to decay, affixes अघ्न्या० यक् |
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ज्या [jyā], 9 P. (जिनाति)
To overpower, oppress.
To grow old.
Ā. (जीयते) To be oppressed.
ज्या [jyā], 1 A bow-string; विश्रामं लभतामिदं च शिथिलज्याबन्ध- मस्मद्धनुः Ś.2.6; R.3.59;11.15;12.14.
The chord of an arc.
The earth.
A mother.
Overpowering force or strength.
Excessive demand, importunity.
A kind of wooden stick (शम्या).
The rear of the army; ज्या भूमिमौर्व्योः शम्यायां वाहिन्याः पृष्ठभागके । Nm. Hence ˚घातवारणम् A handguard used by the archers and ˚घोषः The twanging of the bow.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ज्या (See. जि) cl.9 P. जिनाति( Pot. नीयात्; p. नत्; pf. जिज्यौ; fut. ज्यास्यतिPa1n2. 6-1 , 16f. ; ind.p. -ज्याय, 42 ) Ved. to overpower , oppress , deprive any one( acc. )of property( acc. ) RV. AV. etc. ; (derived fr. ज्यायस्, " senior ") to become old Dha1tup. xxxi , 29 : cl.4 A1. जीयतेor Pass. यते, Ved. to be oppressed or treated badly , be deprived of property (or everything , सर्व-ज्यानिम्TS. vii ) RV. etc. : Caus. ज्यापयति, to call any one old Pa1n2. 3-1 , 21 Siddh. 46 : Desid. ( p. जिज्यासत्)to wish to overpower RV. x , 152 , 5 : Intens. जेजीयतेPa1n2. 6-1 , 16 Ka1s3. ; See. परि-; ? .
ज्या f. = ?See. परम-या
ज्या f. excessive demand S3Br. v , 4 , 5 , 4.
ज्या f. a bow-string , ? RV. AV. VS. etc.
ज्या f. (in geom. ) the chord of an arc
ज्या f. = ज्या-र्धSu1ryas.
ज्या f. See. अधि-, उज्-, परम-, वि-and स-ज्य
ज्या f. एक-, क्रम-, क्रान्ति-.
ज्या f. the earth L.
ज्या f. a mother L.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Jyā is the regular word for ‘bowstring’ in the Rigveda[१] and later.[२] The making of bowstrings was a special craft, as is shown by the occurrence of the Jyā-kāra, or ‘maker of bowstrings,’ among the victims at the Puruṣamedha, or human sacrifice, in the Yajurveda.[३] The bowstring consisted of a thong of ox-hide.[४] It was not usually kept taut,[५] but was specially tightened when the bow was to be used.[६] The sound of the bowstring (jyā-ghoṣa) is referred to in the Atharvaveda.[७]
Cf. Ārtnī.
- ↑ iv. 27, 3;
vi. 75, 3;
x. 51, 6, etc. - ↑ Av. i. 1, 3;
v. 13, 6;
vi. 42, 1;
Vājasaneyi Saṃhitā, xvi. 9;
xxix. 51, etc. - ↑ Vājasaneyi Saṃhitā, xxx. 7;
Taittirīya Brāhmaṇa, iii. 4, 3, 1. - ↑ Rv. vi. 75, 3;
Av. i. 1, 3. In the Epic the bowstring is made of hemp (maurvī);
Hopkins, Journal of the American Oriental Society, 13, 271. - ↑ Av. vi. 42, 1.
- ↑ Rv. x. 166, 3.
- ↑ v. 21, 9.
Cf. Zimmer, Altindisches Leben, 298 299.